De oudste straten van Emmeloord
In de zomer van 1943, dus tijdens de tweede wereldoorlog, is begonnen met de bouw van woningen in de eerste straten van Emmeloord.
De straatnamen waren in 1944 nog niet gegeven. Men volstond met:
- Middenstraat (Rietstraat)
- Zuidstraat (Zeeasterstraat)
- Weststraat (Zeebiesstraat)
- Ooststraat (Espelerlaan)
In 1944 was de benaming “Dorp A” voor Emmeloord eigenlijk nog te veel eer, als men de bestaande arbeiderskampen buiten beschouwing laat. Er waren slechts vier straten. De bouw van woningen aan deze straten begon reeds in de zomer van 1943, midden in de oorlog.
Toen de woningen gereed waren, werden ze beschikbaar gesteld aan het leidinggevend personeel dat verantwoordelijk was voor de ontginning en exploitatie. Deze huizen waren strikt gereserveerd voor medewerkers van de Wieringermeerdirectie. Anderen, zoals de dokter, predikant en petroleumhandelaar, moesten zelf hun onderdak regelen. Om deze reden lagen er lange rijen woonarken in de Espelervaart en de Urkervaart, en was er een terrein voor salonwagens. In deze arken en salonwagens verbleven ook veel medewerkers van aannemers in de weg- en waterbouw, die traditioneel een mobiele bevolking vormden. Tot slot was er aan de overkant van de Espelervaart een terrein voor particuliere houten huizen op het zogenaamde “noodwoningterrein”, waar ook kamp Espelerbocht gevestigd was.
Verschillende metselverbanden oudste straten.
Je loopt er zo vaak doorheen, maar blijkbaar met de ogen dicht.
Het is mij opgevallen dat de oudste straten van Emmeloord ieder zijn eigen metselverband heeft.
- Rietstraat : klezoren verband.
- Zeeasterstraat : Vlaams verband
- Meldestraat: halfsteensverband
- Espelerlaan: klezorenverband
Vlechtwerk
Zelfs het vlechtwerk (de schuine strek) op de zijkant van een woning volgt het gekozen metselverband. Je ziet op bovenstaande foto het vlechtwerk in Vlaams verband. (Zeeasterstraat)
De Rietstraat heeft een schuine strek gemetseld in klezoren verband
De gebouwen rond het Harmen Visserplein:
- bibliotheek: kettingverband
- politiebureau: Vlaams verband
De oudste straat (1943) van Emmeloord is de Rietstraat.
Door gebrek aan geld en materiaal moest efficiënt gebouwd worden.
Toch kenmerkt de gekozen architectuurstijl van De Delftse school fraaie metselwerk fraseringen.
De keuze voor klezoren was een goed compromis. Het steen-afval is minimaal.
De tweede straat was de Zeeasterstraat. We waren een jaar verder. De schaarste was nog steeds groot, maar men durfde zicht iets meer te permitteren. Vlaams verband. Iets meer steen-afval maar bijzonder fraai.
De Meldestraat in halfsteens verband.
De gebouwen op het Harmen Visserplein, grenzend aan de Riet- en Meldestraat zetten de trend door. Typerend voor de Delftse school. Fraaie metselverbanden. Vlaams verband en kettingverband.
Toch kunnen we stellen dat na dit viertal oude straten het klezorenverband toch het meest gangbaar werd.
Middenstraat – Rietstraat
De oudste straat van Emmeloord is de Rietstraat. In 1943 is men met de bouw begonnen. De bouwstijl was De Delftse School.
De architecten van de Directie Wieringermeer waren Granpré Molière, Verhagen en Pouderoyen. Zij waren niet gecharmeerd van moderne architectuur.
En omdat er schaarste was waar het bouwmaterialen betrof, zijn de huizen gebouwd met het klezoren metselverband. Hierbij wordt het steenafval geminimaliseerd, wat zowel economisch als ecologisch voordelig is.
Kleine arbeidershuisjes, maar niet voor de arbeiders. Ze werden aangeboden aan de ploegbazen, leidinggevend personeel van de Directie Wieringermeer en aan winkeliers.
De huizen hadden diepe tuinen. Een groentetuintje voor eigen gebruik was gebruikelijk. Samen met wat kippen en bessenstruiken was het een stuk beter toeven als op de lange rij woonboten in de Espelervaart of in het nabijgelegen arbeiderskamp
Een perkje gras was er niet alleen voor de leuk, maar ook voor de was. De witte was werd op het gras te drogen gelegd. De bleek. Voetballen op woensdag was uit de boze.
De rij met huizenblokken versprongen zodat het afwisselender en toch iets knusser leek.
De eerste bewoner kreeg de sleutel op 15 december 1943.
Op Rietstraat nummer 3 zat het postkantoor, het Rijkstelefoonkantoor. Alleen van daaruit kon men bellen.
In 1954 werd de Noordoostpolder pas aangesloten op het automatische telefoonnet.
Stoepje schoon in de Rietstraat
Uit: 15 stappen rond de Poldertoren – Nieuw Land
Zuidstraat – Zeeasterstraat
En verder ging het bouwen. Eind 1943 en 1944 was het de beurt voor de tweede straat. De Zuidstraat. Niet de Zuiderstraat.
Nog steeds in de moeilijk tijd onder Duitse bezetting. Door gebrek aan geld en materiaal (baksteen) bleven het huizen met één bouwlaag, maar kon men wel meer aandacht besteden aan bijzondere metseltechnieken. Het is daarom dat deze huizen gemetseld zijn volgens het Vlaams metselverband. De huizen hebben een prachtige detaillering rond ramen, deuren en onder de dakgoot. Delftse School op zijn mooist.
Leuk weetje
De bouwers van de eerste woningen in Emmeloord maakten dankbaar gebruik van de palen en balken uit de westelijke zeewering van Schokland.
Gevangenis
Emmeloord had ook zijn gevangenis. Niet te vergelijken met de PIL (Penitentiaire Inrichting Lelystad) maar een eenvoudig omgebouwd ‘fietsenschuurtje’ achter de Zeeasterstraat, op het oude speelplaatsje van de Duizendknoopstraat.
Het oude houten politiebureau had geen cellen. Daarom werden de arrestanten opgesloten in dit stenen huisje.
Toezicht en verzorging door een agent die op Zeeasterstraat nr. 24 woonde.
2 cellen, tralies voor het raam.
Ooststraat – Espelerlaan
De namen van deze wijk houden de herinnering levend aan de wildernis van onkruid die in de polder vurig bestreden moest worden.
De onkruidbuurt, al spreekt de gemeente liever over de kruidenbuurt.
Lischdoddestraat – laan
Deze straat, die aanvankelijk de Ooststraat droeg, kreeg in 1945 de naam Lischdoddestraat. Omdat de huizen, die bestemd waren voor de ingenieurs toch beduidend chiquer van opzet waren, vonden de bewoners van deze straat dat Lisdoddelaan de straat meer eer aan deed.
In 1946 werd dit verzoek door de Directie ingewilligd.
Overigens heet de straat volgens een ansichtkaartje de Lisdoddenstraat, dus zonder sch en met de tussen- n.
In 1948 paste men het straatnamenplan van Emmeloord enigszins aan. Een straat die een wijk afsluit, kreeg een neutrale naam. Dus geen onkruid.
De straat ging van Lisdoddenlaan verder met de naam Espelerlaan.
De Goudenregenstraat werd trouwens omgedoopt naar Koningin Julianastraat.
Anecdote Het Vrije Volk 12-06-1951
Toen het eerste kind van wijlen dokter Jansen uit Emmeloord geboren werd, was dat aan de Ooststraat .
Het tweede kind kwam ter wereld aan de Lischdoddenstraat, het derde aan.. de Lisdoddenlaan en het vierde aan de Espelerlaan.
Toch was het gezin in al die tijd niet verhuisd.
De straatnaam.was alleen maar een paar keer veranderd, eerst omdat Ooststraat een onofficieel bedenksel was van de eerste bewoners.
Later omdat het toch echt meer een laan dan een straat was en ten slotte, omdat men deze laan een neutrale overgang wilde laten vormen tussen de onkruid- en de inmiddels uit de; klei verrezen vogelbuurt, zodat de lisdodden uit de naam moesten worden weg-gewied.
Trouwens, op het ogenblik ligt datzelfde huis (dat een hoekhuis is) volgens het bevolkingsregister ook al niet’ meer aan de Espelerlaan, maar aan de Moerasandijviestraat.
Deze kleine geschiedenis over die straat-met-vijf-namen illustreert de ongedurigheid van het jonge leven in de polder, die zich sneller ontwikkelt dan welk ander gebied ook in Nederland. Het is een groeistuip.
Weststraat – Zeebiesstraat
De eerste pioniers woonden in woonwagens, blokhutten, keten en woonboten. Vele kinderen in de polder werden zelfs aan boord van een schip geboren. Formele adressen bestonden nog niet, waardoor op het aangifteformulier vaak stond vermeld: ‘geboren aan boord’.
In de vaart naast het brede grasveld van de Zeebiesstraat lag destijds een lange rij woonboten. Aan de overzijde van het water was een volledig houten dorp ontstaan, bestaande uit keten en huisjes, dat bekend stond als Tuindorp.
Vanaf 1944 bood een verblijf in de Zeebiesstraat uitzicht op zowel Tuindorp als de woonboten.
Dezelfde woningen als Rietstraat type A werden ook gebouwd in de Zeebiesstraat.
In de Zeebiesstraat staan drie blokken van zes woningen in een rooilijn. De woningen hebben diepe tuinen aan de voorzijde en zicht op de brede groenstrook langs de Espelervaart.
Pas in 1953 is de straat doorgetrokken met de straatnaam Hoefbladstraat
Latere wijzigingen
In 1979 werd door woningbouwvereniging ‘Nooroostpolder’ een renovatieplan voor 98 woningen aan de Rietstraat en Zeebiesstraat opgesteld. Voorafgaand had de woningbouwvereniging met de bewoners gesproken en hun wensen geïnventariseerd.
In de Zeebiesstraat werd een deel van de woningen geschikt gemaakt als bejaardenwoning door de aanbouw te gebruiken als slaapkamer.
Er zijn parkeervakken gesitueerd aan de overzijde van de straat, aan de brede groenstrook langs de Espelervaart. Hier zijn eveneens verkeersdrempels aangebracht ter plaatste van de doorgangen tussen de woningen.
Twee pdf’s betreffende de nieuwbouw Rietstraat
Duizendknoopstraat
De hoofdstructuur van de buurt is de oorspronkelijke verkaveling en hiërarchische opbouw van de stad. De woonstraten Rietstraat, Zeebiesstraat en Duizendknoopstraat zijn noord-zuid gericht. De bredere ontsluitingsweg, de Moerasandijviestraat, loopt oost-west.
Hierlangs liggen kleine winkels en voorzieningen.
Na de Rietstraat volgden de (arbeiders)woningen aan de Zuidstraat / Zeeasterstraat en de Weststraat/ Zeebiesstraat in 1944. Door de oorlog was er nog steeds sprake van materiaalschaarste. Ook deze woningen kregen daarom één bouwlaag onder een kap voorzien
van een dakkapel en decoratief metselwerk. Vervolgens werd de Ooststraat (later Lischdoddenstraat, toen Lischdoddenlaan en nu Espelerlaan) bebouwd. De huizen hier waren bestemd voor ingenieurs, groter van opzet en beduidend chiquer in uitwerking.
Vanaf 1955 kwamen de woningen in de Duizendknoopstraat tot stand.
Dit betekende voor de voetbalvereniging Sportclub Emmeloord dat ze opnieuw een mooi voetbalveldje kwijt raakte.
De woningen aan de Duizendknoopstraat, gebouwd vanaf 1955, hebben een soberder verschijningsvorm en zijn typische rijtjeshuizen uit de Wederopbouw. Ze hebben twee bouwlagen onder een flauw hellend zadeldak.
De straat is in het zuidelijk deel beduidend smaller dan in het noordelijk deel. Bij de kruising met Moerasandijviestraat zit een knik. Ook deze rijtjes zijn opgedeeld in blokken van verschillende aantallen woningen, met hier deels verspringende rooilijnen. Hierdoor hebben de woningen aan de ene kant kleine voortuinen en aan de andere kant voortuinen van wisselende diepte.
Frans balkon
Zoals op de foto’s te zien is, zijn de woningen aan de Duizendknoopstraat voorzien van een bijzonder element, een Frans balkon.
Een Frans balkon, ook wel een Juliet-balkon genoemd, is een soort balkon dat meestal uit niet meer bestaat dan een deur die naar buiten opent, met een balustrade of hekwerk direct aan de buitenkant. Er is geen uitstapruimte zoals bij een traditioneel balkon; het is eerder een sierlijk element dat licht en lucht binnenlaat zonder dat er daadwerkelijk buitenruimte is om op te staan.
Breuk
De latere bejaardenwoningen uit de jaren ’80 op de hoeken Duizendknoopstraat – Moerasandijviestraat vallen vormen een breuk met de eerdere eenheid in het straatbeeld.
Ze wijken af van het oorspronkelijke gedachtengoed, zowel wat hiërarchie, structuur, als uiterlijk betreft.
Hoefbladstraat
Pas in 1953 is de Zeebiesstraat doorgetrokken met de straatnaam Hoefbladstraat
Bij de inpoldering is men klein hoefblad een slag voor geweest door tijdig riet in te zaaien. Onder riet kan hoefblad niet opkomen.
Voor de gewassen op de akkers is riet natuurlijk ook een concurrent, maar deze plant is gemakkelijker te onderdrukken dan klein hoefblad.
’t Nieuws voor Kampen 30-01-1953
Aan de Hoefbladstraat in Emmeloord bouwt de aannemingsfirma Kingma en Zn een twintigtal woningen voor eigén rekening. Dit is de eerste keer. dat hier blokken woningen dooreen particulier worden gebouwd. De mogelijkheden voor hen, die er maar niet in slagen om een directiewoning te krijgen, nemen dus weer toe. En daarom zullen deze 20 woningen ook wel grif van de hand gaan. Temeer, daar de middenstanders personeel aantrekken en daarvoor toch ook huizen beschikbaar moeten hebben. Met het werk voor de bouw van deze woningen is inmiddels een begin gemaakt.
Leeuwarder courant : 04-09-1953
Moerasandijviestraat
Op 15 april 1943 werd de eerste lagere school opgericht in een houten woonbarak van het arbeiderskamp bij Ramspol. Het schoolbestuur werd gevormd door het openbaar lichaam, terwijl het godsdienstonderwijs in de polderscholen werd verzorgd door de kerkgenootschappen. Hoewel alle leraren een religie aanhingen, was het hen niet toegestaan hun overtuiging in de klas uit te dragen.
De school begon met acht kinderen uit kamp Ramspol en vier uit Emmeloord, onder leiding van meester Kamp. Naarmate de bouw van het dorp Emmeloord vorderde, verhuisde de school al snel naar Emmeloord. Vanaf 1 februari 1944 functioneerde de school als de eerste openbare lagere school in Emmeloord, gevestigd in de barakken van Kamp Emmeloord II.
De behoefte aan een definitief schoolgebouw groeide, maar de bezetter weigerde tijdens de oorlog de aanvraag voor een dergelijk gebouw te honoreren. In plaats daarvan werd er toestemming gevraagd en verkregen voor de bouw van een paardenschuur aan de Moerasandijviestraat, die vervolgens snel werd omgebouwd tot schoolgebouw.
Hier zette meester Kamp zijn onderwijs voort, bijgestaan door een ondergedoken onderwijzer. Wanneer er gevaar dreigde, dook de onderwijzer onder en kregen de kinderen vrij. Een door paarden getrokken wagen vervoerde de kinderen naar Emmeloord, wat al snel een vertrouwd beeld werd op de hobbelige polderwegen. Het witte gebouwtje werd pas eind jaren zeventig afgebroken.
Meester Kamp gaf gymnastiekles in de kantine van het “Districtskantoor 6,” het administratieve centrum aan het latere Harmen Visserplein, waar ook kerkdiensten werden gehouden. In die tijd was het gebruikelijk om veel zelf te doen, niet te klagen, en samen iets tot stand te brengen. Dit principe van gezamenlijkheid werd ondersteund door landdrost ir. S. Smeding en zijn secretaris drs. A. Blaauboer, die voorstanders waren van openbaar onderwijs.
Op 13 juli 1951 bezocht Koningin Juliana de school, die vanaf dat moment de naam “Koningin Julianaschool” mocht dragen.
Eind jaren ’50 werd op de hoek van de Hoefbladstraat en de Moerasdijviestraat begonnen met de bouw van een permanent, stenen schoolgebouw. Na de voltooiing verhuisde De Witte School naar dit nieuwe gebouw. Het huidige gebouw werd in 1960 in gebruik genomen en werd in 1984 aangepast in verband met de invoering van het basisonderwijs. In 2011 verhuisde de Koningin Julianaschool, waarna het gebouw in gebruik werd genomen door De Optimist. 
Henk Rotgans
Hoek Rietstraat – Moerasandijviestraat
1 – Bloemist Azalea
Vroeger:
- Kruidenier Oosterveld
later naar de Zeeasterstraat - Kruidenier Derksen
- Kruidenier Te Kiefte
- Broekhuizen
2 – Western Union store
Vroeger:
- Bekius melkhandel
later naar de Lange Nering - Boekhandel Marsman
koster van de rk kerk met religieuze artikelen en boeken, later naar de Lange Nering - Fietsenmaker Hoekstra
- Electrowinkel Aleko
3 – Leone Lourens optometrist
Vroeger:
- Loodgieter Dijkstra
- Wiegman Petroleumhandel
- Familie Korte Petroleumhandel
- Horlogemaker Bosma
4 – Marhaba Market – Food corner
Vroeger:
- Groentehandel Roorda
later naar de Zeeasterstraat - Tank kleermaker
afkomstig uit Beltrum, later naar de Zeeasterstraat - Kapper Kollen
- Schoenreparatie Coppes
ook later naar de Zeeasterstraat - Dierenwinkel De Rietvink
- Dierenwinkel De Dierenvriend
Bron: youtube filmpje van Ben van Limbeek
Luchtfoto 1960:
Plattegrond 1944:
Meer *** : het dak is schuin – de buitenmuren zijn met schoonmetselwerk afgeleverd, de woningen hebben een spouwmuur, de bakstenen zijn roodbruin, riet is geen onkruid en de schoorstenen zijn gemarkeerd
