eigen foto. vrij te gebruiken
Over de toren
De Poldertoren is een statige en markante, voormalige watertoren die exact in het midden van Gemeente Noordoostpolder staat.
Een watertoren was nodig om druk op de waterleiding te kunnen geven. Tegenwoordig kan dat met hydrofoor-pompen, zodat watertorens niet meer nodig zijn en gesloopt of afgestoten worden.
Ook de Poldertoren heeft niet meer de functie van ‘watertoren’.
De vroegere eigenaar van de Poldertoren was Waterleidingmaatschappij Overijssel, later Vitens.
De Overijsselse Waterleidings Maatschappij (nu Vitens) verkoopt in 2005 de Poldertoren voor € 150.000,- aan de gemeente Noordoostpolder.
Nu is Gemeente Noordoostpolder eigenaar van de toren.
Met projectontwikkelaar Provast heeft de gemeente geprobeerd te toren rendabel te exploiteren.
Dat heeft voor de gemeente niet zo goed uitgepakt.
In 2015 is het de gemeente gelukt om los te komen van de projectontwikkelaar.
Rijksmonument
De Poldertoren is in 2014 door het Rijk aangewezen als ‘ Rijksmonument’ .
Het is daarmee door zijn cultuurhistorische waarde en schoonheid van nationaal belang geworden.
Openingstijden :
Alleen tijdens de zomermaanden
Vastion BV is namens de gemeente Noordoostpolder de beheerder van de Poldertoren en de sleutel is dan ook in hun bezit.
Omdat de Poldertoren nu verbouwd wordt is hij voorlopig gesloten voor publiek.
Vastion is verhuisd naar de Duit.
Hoe slaat de Poldertoren
- De toren speelt ieder kwartier een muziekje
- Op het halve uur slaat de toren het aantal uren met een lichte klok (toon= ‘F’)
- Op het hele uur slaat hij het aantal uren met een zware klok (toon= ‘C’ )
Voorbeeld:
- 10:00 uur – inluidend stukje carillon-spel gevolgd door 10 slagen van een zware klok
- 10:15 uur – alleen een stukje carillon-spel
- 10:30 uur – inluidend stukje carillon-spel gevolgd door 11 slagen van een lichte klok
- 10:45 uur – alleen een stukje carillon-spel
Na 20:00 uur wordt het muziekje geschrapt. (ook de kwartieren)
Tijdens de nacht wordt ook het uur slaan achterwege gelaten.
De toren is dus stil van 00:00 uur tot 07:00 uur
Er had bijna een ander schip op de toren gestaan
Het originele ontwerp van de Poldertoren had een dakhelling van 30°.
De bouwcommissie vond dit te stomp. Het stelde een dak van 45° voor. ( notulen 21-11-1957)
De architect van Gent kon dit niet accepteren i.v.m. de verhoudingen.
Bouwmeester van Eck wist deze ongemakkelijke discussie te beslechten door ‘één of andere nokbekroning’ voor te stellen.
Op een volgende vergadering (3-11-1958) kwam de bouwmeester van Eck met het idee van een windvaan.
Hij toont een tekening van een windwijzer in de vorm van een gestileerd koggeschip.
Van Eck vraagt of een authentiek, wetenschappelijk en geschiedkundig verantwoord model gevonden kan worden.
In een volgende vergadering van 6 maart 1959 wordt gemeld dat er lang naar is gezocht, maar dat men via het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen tenslotte terechtgekomen is bij de heer Gerrit van der Heide, archeoloog bij de Directie van de NOP-werken. (ext. link)
Deze bezit in lakzegels afbeeldingen van een koggeschip. Het beeld van de windwijzer stemt hiermede zeer goed overeen.
Tenslotte wordt besloten de windwijzer aan te bieden aan de WMO, als bewijs van erkentelijkheid voor het vele, dat de WMO voor de tot standkoming van de toren heeft gedaan. (Waterleiding maatschappij Overijssel N.V.)
Bron: een middagje bladeren door de vergaderverslagen van De Directie Openbaar Lichaam Wieringermeer (IJsselmeerpolders) in Het Flevolands Archief.
Mogelijk heeft van Eck ook de mogelijkheid van een ander type schip onderzocht.
In de archieven is een foto te vinden van het schip van Pieter Stuyvesant.
Het bijschrift van de foto is: 10-4-1958 – Gedenkteken van Pieter Stuyvesant te Scherpenzeel. Wordt geplaatst op de Poldertoren
De link tussen ‘de nieuwe wereld’, ‘Nieuw-Amsterdam’ en en het nieuwe land is snel gemaakt.
Ook ‘De Santa Maria’ waarmee Columbus naar Amerika voer was een karveel.
Pieter Stuyvesant:
De dorpen Scherpenzeel en Peperga twisten al jaren om de eer waar Pieter of Peter Stuyvesant geboren is.
In 1626 kocht de West-Indische Compagnie het eiland Manna-hatta, het huidige Manhattan, voor 60 gulden aan snuisterijen van de plaatselijke indianenstam en stichtte er de handelspost Nieuw-Amsterdam.
Hij verloor een been tijdens een gevecht tegen de Spanjaarden op Sint Maarten en droeg voor het grootste deel van zijn volwassen leven een houten been.
Pieter Stuyvesant is tegenwoordig behoorlijk omstreden als symbool van de kolonisatie.
Ook op de toren van de hervormde kerk in Marknesse staat een karveel als windwijzer.
Een karveel met een Maltezer kruis in het zeil. (zie hier)
Samenvatting
Omdat watertorens niet meer nodig zijn, heeft de waterleidingmaatschappij de toren in 2005 voor € 150.000,-overgedaan aan de gemeente.
De gemeente is samen met projectontwikkelaar Provast de toren voor 2,6 miljoen euro gaan opknappen en exploiteren. De opening was op 20 juni 2009
Het liep verkeerd af. Niet voor Provast natuurlijk, wel voor de gemeente.
De toren is weliswaar een watertoren, maar niet ontworpen om het regenwater buiten te houden en om binnen een prettig leefbaar klimaat te garanderen. De Poldertoren heeft geen spouwmuren.
Resultaat: koud, klam en het vocht liep langs de muren. De huurders haakten één voor één af. Toen ook het Michelin sterrenrestaurant Sonoy de handdoek in de ring gooide, heeft de gemeente zijn verlies genomen en de deur in 2013 op slot gedraaid.
Het lukte niet om het gebouw waterdicht te krijgen en te verwarmen. Sonoy werd uitgekocht. Dat bleek alleen te zijn gebeurd tegen een veel grotere afkoopsom dan met de raad was afgesproken. Het zorgde ervoor dat de gemeenteraad toenmalig wethouder Wouter Ruifrok (PvdA) wegstuurde.
In 2014 werd de Poldertoren aangewezen als Rijksmonument.
In 2019 is nog € 383.000,- uitgetrokken voor achterstallig onderhoud en en is het carillon gerenoveerd.
Einde verhaal zou je denken…..
2021-2022
De gemeente heeft met enige durf besloten dat zij toch nog iets willen doen met de leegstaande Poldertoren.
Kosten 1,4 miljoen. (provincie Flevoland 9 ton, gemeente 4,5 ton en monumentenwacht € 66.000,- )
Twan Hakvoort, eigenaar van Hotel Restaurant Grandcafé ’t Voorhuys mag op de zevende etage twee hotelkamers runnen.
Op de zes lager gelegen verdiepingen komen kantoren.
En als iemand een leuke aangeklede borrel wil geven, is er iets mogelijk op het bezoekers platform.
KHV Architecten uit Emmeloord heeft het nieuwe ontwerp van de Poldertoren mogen maken en beloofde zelf hun kantoor in de toren te willen vestigen.
In 2024 trokken ze zich echter terug. De toren is te klein voor het ontwerpbureau. Teken aan de wand?
Het wordt een complexe klus. De toren komt volledig in de steigers te staan. Er zullen ook enkele ramen bijgeplaatst moeten worden.
Wethouder Toon van Steen van Noordoostpolder verwacht dat er voor de vrijkomende verdiepingen een nieuwe invulling komt.
Info
Feiten
- N 52.7098865 / E 5.7509431
- Dec 1942 overeenkomst met Waterleiding Maatschappij Overijssel getekend
- Dec 1950 Openbare prijsvraag watertoren
- Start bouw 12 juni 1957 door aannemingsmaatschappij Harm Fokkens
- Opening 20 juni 1959
- Hoogte 65,3 meter
- Hoogte met windvaan 70.5 meter
- Bezoekersplatform op een hoogte van 43,4 meter, doornede 13,4 meter
- Doorsnede toren 14,00 meter en wordt 60 cm smaller (taps) richting bezoekersplatform
- Opslagcapaciteit water: 1850 m3 (1,8 miljoen liter)
- Aantal traptreden: 243
- Aantal bakstenen: 600.000, 624 ton cement en 185 ton wapenstaal
- 7200 ingemetselde draineerbuisjes (op 5 van de 8 zijden)
- Carillon: 48 klokken
- 4 uurwerken met een diameter van 5,40 meter
- Windvaan: Koggeschip
- De Overijsselse WaterleidingsMaatschappij verkoopt in 2005 de Poldertoren voor € 150.000,- aan de gemeente Noordoostpolder.
- sinds 2014 aangewezen als Rijksmonument
Precies in het midden.
Toen de polder in 1942 drooggevallen was, heeft men in het exacte geometrische midden een stok geplaatst.
Dat is de plaats waar later de Poldertoren is gebouwd. Dachten we …….
Ook Omroep Flevoland had hier in 2022 een echte scoop mee.
Prijsvraag
Al vroeg in ‘de plannen Noordoostpolder’ werd besloten dat op het centrale plein van Emmeloord, in het hart van de polder, een hoge toren zou komen te staan.
Deze toren zou moeten fungeren als baken uit de verte en als symbool van de eenheid van de polder. Het mocht geen kerktoren worden, want geen van de kerken mocht over de ander domineren.
Voor de watervoorziening van de polder was een watertoren noodzakelijk en zo ontstond het idee om deze ‘aan te kleden’ tot poldertoren.
In december 1950 heeft de waterleidingsmaatschappij ‘Overijssel’ een openbare ideeënprijsvraag voor de toren uitgeschreven.
De opdracht was een watertoren te ontwerpen met een carillon en een uitkijkplatform.
De W.M.O. stelde onder andere als voorwaarde dat de toren de eenheid van de polder moest symboliseren en Emmeloord als centrum moest accentueren.
Uiteindelijk werd het ontwerp ‘Utilis‘ (Latijn voor nuttig) van de Amsterdamse architect H. van Gent aangewezen om verder te worden uitgewerkt, waarbij hij steun kreeg van J.W.H.C. Pot.
Wat waren de andere inzendingen ?
Het carillon
De baas, also known as ‘hoofd van de bouwkundige afdeling van de toenmalige Directie Wieringermeer (Noordoostpolderwerken) A.D. van Eck‘ wilde graag een carillon. Daarom zette hij een actie op gang. In ieder dorp ging men met de pet rond zodat ieder dorp één klok kon schenken.
Daarom ook zijn er een tiental klokken met de inscriptie van een dorp.
Marknesse had de smoor in.
Emmeloord speelde teveel de eerste viool. Eerder was zelfs sprake van een gemeente Emmeloord en Gemeente Marknesse.
Dus een collecte in Marknesse was kansloos. Er werd slechts ƒ 2,50 aan de deur opgehaald.
De Beiaard
De Beiaard heeft 48 klokken en daarmee hoort het bij de grootste carillons van Nederland.
De zwaarste klok met de naam ‘Juliana Regina’ weegt 2382 kg en doet tevens dienst als luidklok.
De kleinste klok weegt 13 kg.
Meer informatie over de speeltafel en de beiaardier :
DE WINDVAAN, EEN KOGGESCHIP.
De torenspits wordt bekroond met een als windwijzer uitgevoerd schip van het type dat ooit veelvuldig op de Zuiderzee werd gebruikt: het koggeschip
- Het schip is van zwaar koper vervaardigd en met een laagje goud overtrokken.
- De hoogte is 5 meter
- De breedte is 2,5 meter
Is het wel een Koggeschip ?
Kenners, en niet de minste, zeggen dat het schip meer lijkt op een ander schip uit die tijd.
De Hulk, de opvolger van de Kogge. Dat schip lijkt met zijn ronde bodem veel meer op dit schip.
Oei, ’t zal toch niet waar zijn …. ?
Figurenomloop
De Poldertoren is voorzien van een figurenomloop, die op het hele en halve uur naar buiten komt.
Dit ‘speeldoosje’ is ter gelegenheid van 50 jaar Noordoostpolder aangeboden en in gebruik genomen op 9 sept 1992 door Premier Lubbers.
De kwaliteit van de firgurenomloop is hylarisch. De duiven schijten het machien kapot. Ieder zichzelf respecterend gemeenteraadslid maakt hiervan een verkiezingsstunt. Op maandag 29 maart 2010 is hij, na grondige restauratie, opnieuw in gebruik genomen.
Echter……. meteen weer defect !
De figurenomloop bestaat uit :
- een mammoet
- een oermens
- een koggeschip
- de pionier
- een maaidorser
- een fabriek.
Metselverband
De wens van architect Van Gent was de Poldertoren te metselen volgens het kruisverband.
Kruisverband is één laag strek – één laag kop – één laag strek enz.
Het metselwerk is uitgevoerd in geel-grijs genuanceerde waalsteen.
‘Een bontgemengde ruwe handvorm waalformaat’.
Deze grauwgele bakstenen werden geleverd door NV Aberson en Zn. uit Zwolle die de waalsteentjes betrok van de steenfabriek Bélvèdere uit Maastricht.
Deze fabriek trok echter tijdig aan de bel. Volgens hen was het onmogelijk om de toren volgens dit metselverband te bouwen.
Bij kruisverband is het belangrijk dat alle stenen een juiste en gelijke afmeting hebben.
Bij de uitgekozen bonte sortering van grauwgele bakstenen waalsteen was dit volgens Maastricht niet mogelijk.
Er waren een paar brieven voor nodig om te directie van de Wieringermeer te overtuigen dat dit toch echt niet mogelijk was.
De toren is daarom gebouwd in het zogenaamde vrij- of wildverband.
Draineerbuisjes
De Poldertoren is 8-zijdig. Vijf van de zijden, met name zuid en west, staan in de volle wind en regen.
Om een goede en snelle droging van de muren te bevorderen zijn op die kanten verticaal in totaal 7200 draineerbuisjes ingemetseld.
De eerste watertorens
De eerste watertorens dienden voor de watervoorziening van de stoomlocomotieven van de spoorwegen, gevolgd door die van de tramwegen.
Honderden exemplaren verrezen door het gehele land op treinstations.
Maar het meest opmerkelijk zijn de drinkwatertorens.
Vanaf 1856 bouwde men ruim 260 watertorens ten behoeve van de centrale drinkwatervoorziening.
Maar ook die zijn niet meer nodig
Donald Duck in de Poldertoren
Of de Poldertoren in de Donald Duck.
Omdat het weekblad Donald Duck zestig jaar bestond, bezochten Donald en de andere striphelden maandelijks een andere provincie.
Flevoland is ook aan de beurt geweest en dit loopt als rode draad door het blad.
Geintjes
Hij staat in Emmeloord. Hij staat in Japan.
Waar nog meer :-)
Cijfers en feiten
De toren
- Hoogte 65,3 meter
- Hoogte met windvaan 70,5 meter
- Bezoekersplatform op 43,4 meter
- breedte 14 meter aan de voet en 13,4 meter op het bezoekersplatform
- (oude) trap 243 treden
- Opslagcapaciteit water 1850 m3
In de toren is verwerkt:
- 1220 m3 beton 185 ton wapeningsstaal
- 600.000 bakstenen
- 624 ton cement
- 7200 draineerbuizen
Het uurwerk:
Loopt op de tiende seconde gelijk.
Atoomtijd.
Replica in Japan
De gemeente Noordoostpolder heeft van 1996 – 2000 een relatie onderhouden met de gemeente Mizumaki in Japan.
Als waardering voor die relatie heeft de gemeente Mizumaki een replica van de poldertoren gebouwd.
In Mizumaki doet deze toren dienst als liftschacht die toegang geeft tot de openbare bibliotheek.
Sinds 2001 heeft de particuliere stichting Vrienden van Japan de scholierenuitwisseling op zich genomen.
Om het jaar bezoekt een groep van 10 leerlingen en twee begeleiders Noordoostpolder of Mizumaki.
In 1992 bestond de Noordoostpolder vijftig jaar. Voor Junior Kamer Groot Schokland reden om van de Poldertoren een Abraham te maken.
Het was eenmalig. De toren had nogal wat schade opgelopen. Maar vele mensen kunnen het zich nog goed herinneren.
Diverse foto’s
Eigen foto’s. Vrij te gebruiken
