Transport over water
Bietenbrug – Zwaaikom – Loswal – Weegbrug
Zwaaikommen en loswallen zijn objecten, die bijna altijd samen voorkomen in het systeem van tochten en vaarten. De zwaaikom bij een loswal maakt het voor een schip mogelijk om te kunnen keren in de smalle wateren. Zwaaikom en loswal waren tot midden jaren zestig van de 20e eeuw vooral in gebruik in de Noordoostpolder voor de aan- en afvoer van bulkproducten als meststoffen, graan en suikerbieten. Reden dat de loswal vaak in de directe nabijheid van doorgaande weg ligt. Gaandeweg hebben ze hun functie verloren omdat het transport van landbouwproducten meer en meer over de weg gaat. In enkele gevallen worden de loswallen nog gebruikt als tijdelijke opslagplaats voor onderhoudsmaterialen aan waterwegen.
Bietenbrug (Kraggenburg)
De voormalige loswal van Kraggenburg is met hagen, bomen en verlichting verfraaid en heeft zo een volledige metamorfose gekregen.
Er is een botenhelling aangelegd. De bietenbrug is veilig en toegankelijk gemaakt en aangekleed met meubilair.
Europese Leadersubsidie
De totale kosten van het project zijn begroot op 462.568 euro. Daarvan neemt de gemeente het grootste deel voor haar rekening. De Europese subsidie bedraagt bijna 120.000 euro.
Tekst in de brug:
Het geluid van vallende suikerbieten en graankorrels. Door boeren geoogst. Door Schippers vervoert over water.
Op deze plek. Stil staan in gedachten. Uitkijkpunt en herinnering.
In de Noordoostpolder is naar ieder dorp een vaart aangelegd.
Die vaarten waren bedoeld voor de waterhuishouding en voor het transport over water van suikerbieten, graan en aardappels.
Boeren vervoerden de oogst met trekker en wagen naar de loswal.
De volle kar werd eerst gewogen op de weegbrug die u een eindje verderop ziet.
Vervolgens werd de wagen achteruitrijdend de brug op gereden en gelost in een binnenvaartschip.
Daarna werd de lege kar opnieuw gewogen zodat ‘de tarra” bekend was.
Ieder dorp lag aan een vaart en had een loswal. Alleen in Kraggenburg kwam de vaart niet tot in het dorp, maar tot de overkant van de weg.
Er zijn nog bietenbruggen in Emmeloord, Ramspol, Marknesse en Kraggenburg.
De bruggen in Creil, Rutten, Luttelgeest en de Zuiderkade in Emmeloord zijn verdwenen.
Omdat het binnenvaartschip in de vaart moest kunnen keren, zag je nabij de loswal ook vaak een zwaaikom.
De kar achteruitrijdend de smalle en glibberige brug op sturen vergde een zekere bekwaamheid.
Ging het mis ? Dan ging je ‘de bietenbrug op !’
Bietenbrug (Kiepsteiger)
De vaarten en tochten, met name in de Noordoostpolder, zijn mede aangelegd voor de scheepvaart.
Destijds ging men er vanuit dat de landbouwproducten per schip van de akkers afgevoerd zouden worden.
Zo konden vrachtwagens bijvoorbeeld de bietenbrug oprijden en hun lading bieten rechtstreeks in de schepen storten.
In Flevoland ligt (vrijwel) elk dorp aan een vaart. Dat is best wel uniek.
Het dorp fungeerde als centrum van het omliggende agrarische land en beschikte dan ook over een loswal of haven aan de vaart.
De dorpen in Noordoostpolder hadden daarom een weegbrug, een loswal en een bietenbrug.
In de polder noemde men het ‘de bietenbrug’. In de stad had men het over ‘een kiepsteiger’
De bietenbrug aan de Zuiderkade Emmeloord, later de oprit naar de fietsbrug ‘De overstap’ over de Urkervaart naar ‘De Zuidert’.
‘De bietenbrug op gaan’
(ook wel de bietenberg op gaan) betekent ‘fout gaan’, ‘verkeerd aflopen’, ‘in de problemen raken’.
Bijvoorbeeld: ‘Hardlopers die te snel aan een marathon beginnen, gaan vaak na twintig kilometer de bietenbrug op.’
De bietenbrug in deze uitdrukking is mogelijk een brug waarover boeren met hun karren met bieten heen reden.
Zo’n brug werd glad doordat er soms bieten van de kar af vielen die vervolgens werden platgereden.
Dit is een plausibele verklaring, die strookt met het feit dat in sommige plaatsen ook een echte Bietenbrug was of is: een brug waarover de boeren met hun karren met bieten reden op weg naar een kadeboot waar ze ze in een schip konden laden.
bron: www.onzetaal.nl
Zuiderkade Emmeloord. Nog in de tijd voor de bietenbrug.
(foto J.de Jong)
Een plaatje uit 1995 in Kraggenburg
Ramspol (?)
Marknesse fatima M.J.F. van der Rijken in Made bvrt 69
De 4 bietenbruggen in de NOP
De bietenbrug op gaan – Herkomst van de uitdrukking
Wie de bietenbrug op gaat, raakt in de problemen. Iets pakt dan verkeerd uit of loopt verkeerd af.
Waar komt de uitdrukking ‘de bietenbrug op gaan’ eigenlijk vandaan?
Naast ‘de bietenbrug op gaan’ wordt ook wel gesproken en geschreven van ‘de bietenberg op gaan’. Je zit in de penarie, bent feitelijk in de aap gelogeerd, ofwel: Leiden is in last. Wie de bietenberg op gaat kan ook failliet zijn geraakt of echt zwaar in de problemen zitten.
Mogelijke herkomst van de bietenbrug op gaan
Taalkundigen vermoeden dat de bietenbrug op gaan afkomstig is van de situatie waarbij boeren met bietenwagens een brug op moesten rijden.
Er vielen dan altijd wel bieten van de kar af. De bieten werden natuurlijk geplet omdat er anderen overheen reden, waardoor de bruggen spekglad werden. Regelmatig gleed je daardoor uit of gleed – als je niet voorzichtig deed – de bietenkar van de brug af.
Er zijn aanwijzingen dat deze uitleg klopt. Zo bestaan er daadwerkelijk bruggen die Bietenbrug heten. Minsten drie bruggen heten tegenwoordig zo en liggen in Amsterdam, Groningen en Zwanenburg. Mogelijk is de Amsterdamse brug in Watergraafsmeer de brug van herkomst van de uitdrukking, omdat de buggen in Groningen (2010) en Zwanenburg (2013) van recente datum zijn.
Ook zijn er Bietenkades bekend. Dezelfde uitleg is toepasselijk op de bietenberg op gaan: ook bietenbergen zijn erg glad en glibberig.
Nog een andere verklaring
Het zou ook kunnen dat de bietenbrug duidt op een weegbrug. In vroegere tijden woog men karren met bieten op een weegbrug om het gewicht te bepalen, wat tegenwoordig ook nog met vrachtwagens gebeurt. Deze uitleg roept wel de vraag op waarom de uitdrukking en negatieve bijklank heeft gekregen.
Vroegste gebruik in het Nederlands
Als de oudste ons bekende vindplaats noemt Onze Taal een passage uit Het Vaderland, een krant uit Den Haag, van 3 juli 1927. Hierin wordt geschreven over een militair die zich na een verlofperiode weer bij zijn legereenheid in Nederlands-Indië voegt. Tijdens de reis komt hij een luitenant tegen, die tegen hem zegt: Enne dus weer bij den troep terug en nou de bietenbrug weer op, nietwaar?
Bron : https://historiek.net/de-bietenbrug-op-gaan-herkomst/88573/
Brug aan de Europalaan
werd ook ‘ de Bietenbrug’ genoemd.
De brug is van 1969. Er ging een hoop gezeur aan vooraf. Moet het een beweegbare brug worden of niet.
Binnenvaartschepen vanaf Espel moesten de Urkervaart kunnen bereiken, al liep dat bietentransport over water snel terug. Maar de polder was er voor de landbouw. Toch …. ?
En dus werd De Europabrug in de volksmond genoemd: de bietenbrug.
10 oktober 1969. Alarm op het politiebureau in Emmeloord afkomstig van de Algemene Bank Nederland in de Lange Nering.
De politie rukte met man en macht gewapend uit. Niks aan de hand. Loos alarm. Een dragline bij de bietenbrug had de telefoonkabels stuk getrokken.
Zwaaikom
Zwaaikommen vertellen het verhaal van een veranderend transport van agrarische producten en bulkgoederen in Nederland. Van vervoer per schip naar vervoer per vrachtwagen. Tevens maken ze ook duidelijk dat het watersysteem in Flevoland niet alleen ontworpen was om water te transporteren maar dat ook het vervoer van goederen een overweging was om watergangen te graven.
Architectonische waarde
Architectonisch zijn de zwaaikommen weinig bijzonder. Wat betreft vormgeving en materiaalgebruik lijken de zwaaikommen sterk op elkaar. Er zijn echter wel enkele afwijkende zwaaikommen in vormgeving. Bij de Leemvaart en bij Ens is het doodlopende deel van de vaart in zijn totaliteit verbreed zodat daar gekeerd kan worden. Bij de Polenweg en Vuurtocht is een hoekpunt uit de landkavel op de kruising gehaald zodat er ruimte is ontstaan om te keren.
Ensemblewaarde
De combinatie watergang, loswal, zwaaikom en vaak ook nog een brug doet de locatie sterk stijgen in cultuurhistorische
waarde. Het grote aantal loswallen met zwaaikommen in de Noordoostpolder versterkt deze waarde nogmaals.
Gaafheid en herkenbaarheid
De zwaaikommen verschillen onderling in gaafheid van het element. Op veel plaatsen zijn de zwaaikommen (vooral vanaf
de jaren 90) verkleind door ze (illegaal) vol te storten met (spoel)grond. Enkelen zijn zelfs niet meer in het landschap te
herkennen (o.a. Domineesweg).
Zeldzaamheid en representativiteit
De zwaaikommen vertegenwoordigen een belangrijk element voor de geschiedenis van het watersysteem omdat zij duidelijk
maken wat het belang was van het water voor de transportsector. Zwaaikommen zijn in Nederland nog vrij algemeen en in
de Noordoostpolder zeer algemeen.
- Zwaaikom bij Loswal Espelervaart
- Zwaaikom bij Loswal Creilervaart
- Zwaaikom bij Loswal Ruttensevaart
- Zwaaikom bij Loswal Nagele
- Zwaaikom bij Loswal Leemvaart
- Zwaaikom bij Loswal Marknessertocht-Baarloseweg
- Zwaaikom bij Loswal Enservaart-Drietorensweg
- Zwaaikom bij Loswal Espelervaart
- Zwaaikom bij Loswal Polenweg
- Zwaaikom bij loswal Marknesservaart/Expansie
- Zwaaikom bij loswal Luttelgeestervaart/Luttelgeest
- Zwaaikom bij loswal Enservaart/Ens
- Zwaaikom Vuurtocht
- Zwaaikom Banterweg 28
- Oosterringweg
- Zuidvaart Nagelerweg
Bron : https://www.zuiderzeeland.nl/
Zwaaikom in gebruik – Henk Rotgans
Loswal
Loswallen vertellen het verhaal van een veranderend transport van agrarische producten en bulkgoederen in Nederland.
Vervoer per schip naar vervoer per vrachtwagen. Tevens maken ze ook duidelijk dat het watersysteem in Flevoland niet alleen ontworpen was om water te transporteren maar dat ook het vervoer van goederen een overweging was om watergangen te graven.
Architectonische waarde
Architectonisch zijn de loswallen weinig bijzonder en ook lijken de loswallen wat betreft vormgeving en materiaalgebruik sterk op elkaar.
Ensemblewaarde
De combinatie watergang, loswal, zwaaikom en vaak ook nog een brug doet de locatie sterk stijgen in cultuurhistorische waarde. Het grote aantal loswallen (met zwaaikommen) in de Noordoostpolder versterkt deze waarde nogmaals.
Gaafheid en herkenbaarheid
Binnen het grote aantal loswallen dat aanwezig is, verschilt de cultuurhistorische waarde van het element vooral door de gaafheid van het element. Gaafheid door zijn originele vorm (grootte), deklaag (klinkers, betonplaat of asfalt) en huidig gebruik.
Een aantal loswallen is in de loop der jaren sterk in grootte veranderd. Vaak liggen deze in of aan de rand van de bebouwing. Zo is de loswal van Lemmer en van de Enservaart-Ens sterk gewijzigd door grootschalige ruimtelijke ontwikkelingen.
Deklagen van moppen (dikke klinkers) zijn het meest origineel. Deklagen van beton of asfalt zijn aantastingen van de gaafheid van de loswal.
Een ander gebruik van de loswal heeft vaak gevolgen voor de herkenbaarheid van de loswal. Zo liggen aan de loswal van Kadoelen tegenwoordig woonboten waardoor het bijna lijkt alsof de loswal speciaal voor deze woonboten is aangelegd. En dat terwijl deze loswal juist in de beginjaren van groot belang was het naastgelegen barakkenkamp.
Zeldzaamheid en representativiteit
De loswallen vertegenwoordigen een belangrijk element voor de geschiedenis van het watersysteem omdat zij duidelijk maken wat het belang was van het water voor de transportsector. Loswallen op zich zijn in Nederland nog vrij algemeen en in de Noordoostpolder is sprake van zeer algemeen.
- Loswal Domineesweg – locatie verschoven, zwaaikom gedempt, parkeerplaats
- loswal Zuidervaart-Nagelerweg zwaaikom gedempt, opslag en aanplant struiken
- loswal Ruttensevaart
- Loswal Nagele
- Loswal Enservaart-Ens locatie totaal veranderd, niet terug te kennen als loswal
- Loswal Leemvaart (Kraggenburg) weinig veranderd, in bebouwing, bietenbrug
- Loswal Marknessertocht-Baarloseweg Loswal verkleind, zwaaikom kleiner
- Loswal Enservaart- Mammouthweg Loswal nieuwe deklaag??
- Loswal Enservaart-Drietorensweg
- Loswal Kareldoormanweg Loswal regelmatig vernieuwd
- Loswal Espelervaart mooi in bebouwing
- Loswal Creilervaart-Weg van ongenade 2
- Loswal Polenweg afwijkend in vorm, deklaag lijkt nieuw geen aparte zwaaikom maar loswal ligt in verbreding
- Loswal Lemmer regelmatig gewijzigd
- Loswal Blokzijl vernieuwde deklaag maar dan met klinkers
- Loswal Ettenlandsekolk-Kanaalweg wel eens gewijzigd, lijkt meer op een aanlegplaats voor recreanten
- Loswal Kadoelen lang geleden verplaatst daarna op zelfde locatie
- Loswal Neushoornweg Zwartemeer/Ramsdiep ziet er nog erg origineel uit, wel onzichtbaar voor verkeer
- Loswal Ramspol de loswal zelf is weinig veranderd maar de omgeving erom heen wel. Bietenbrug aanwezig
- Loswal Espelervaart Zwaaikom veel kleiner geworden
- Loswal Marknesse/Marknesservaart Zwaaikom
- Loswal Marknesservaart/Expansie loswal verdwenen maar zwaaikom is er nog
- Loswal Luttelgeestervaart/Luttelgeest groot deel loswal bebouwd met huizen
- Zwaaikom Vuurtocht
- Zwaaikom Banterweg
- Zwaaikom Oosterringweg Loswal is verdwenen
Weegbrug en huisje Kraggenburg
In elk dorp was een loswal met een weegbrug vanwaar landbouwproducten konden worden verscheept.
Lange tijd zijn vooral de suikerbieten op deze manier vervoerd.
Het weeghuisje in Kraggenburg is er nog steeds.
Weegbrug Luttelgeest (eigen foto 2017)
Mooi artikel
De Noordoostpolder 16-08-201
KRAGGENBURG – De 80-jarige Jan Kaak bedient al vijftig jaar de weegbrug op de loskade bij Kraggenburg. Hij staat samen met zijn vrouw Stien 24 uur per dag klaar om vrachtwagens uit heel Nederland te wegen.
Op het moment dat Stien koffie ingeschonken heeft, rijdt een chauffeur zijn vrachtwagen op de weegbrug. Kaak wacht geen moment en gaat naar de brug voor het weegritueel. Het mechaniek is een balansweging. Kaak schuift aan het toestel en stelt het gewicht vast, wat hij op een formuliertje schrijft. De brug is een oeroud instrument dat Kaak nooit in de steek laat. ‘Het werkt altijd, ook als er geen stroom is. Het apparaat wordt op zijn tijd geijkt. De brug mag 30 kilogram afwijken op 60.000 kilogram. De ijkmeesters zijn altijd enthousiast over het apparaat. Hier is nooit wat mee, beter dan de elektronische exemplaren.’
Monument
In wezen is de weegbrug, die bijna zo oud is als de Noordoostpolder, een monument. ‘Monumentenzorg wilde de brug wel overnemen, maar dat wil ik niet. Ik wil hier de baas blijven’, motiveert hij de weigering. Kaak kocht de brug die in 1848 geplaatst werd in 1967. Voordat Kaak kwam was Gerrit Klok de weger. De oorspronkelijke brug kon 30 ton wegen, maar met de schaalvergroting moest ook de brug mee. Deze werd in 1982 geschikt gemaakt voor 60 ton gewicht.
Kaak meldt het gewicht aan de chauffeur met een vragende toon. Kan dat kloppen? Hij kijkt even bedenkelijk en werpt een blik op de vrachtwagen op de brug. ‘Staat de wagen wel goed op de brug’, vraagt hij de chauffeur. Dat blijkt niet het geval. De chauffeur rijdt zijn wagen nu goed op de brug en Kaak komt ineens met hele andere getallen. ‘Niet handig’, moppert hij. ‘Stel je voor dan klopt je vracht ineens niet.’ Terug aan de terrastafel brandt niemand zich meer aan de koffie.
In de jaren ‘50 werden vooral bieten gewogen op het instrument, maar bieten zijn nu een van de weinige vruchten van de polder die niet meer gewogen worden. ‘Ik krijg, behalve bieten, praktisch alle agrarische producten hier op de brug; peren, appels, hooi, stro, zuiveringsslib, graan en ik heb zelfs eens kippen gewogen’, vertelt hij enthousiast. Waar de brug een monument mag zijn, de bediening was al die tijd al klaar voor de 24-uurs economie. ‘We wegen altijd. Ik had vanochtend om 6.00 uur uur klant. Dat kan ook om 2.00 uur, ik kom er altijd weer mijn bed voor uit. Het is wel prettig dat ze dan even vantevoren bellen.’
Kippen
Kaak leeft voor de brug en als hij er niet is, dan kan zijn vrouw Stien bijspringen. Een vetpot is de weegbrug overigens niet. Iedere weging kost 11 euro. In augustus is het echter topdrukte op de brug vanwege de graanoogst. In ruim twee weken tijd gaat er dan met gemak een kleine 4000 ton over de brug. Alle graan van het depot Kraggenburg gaat in vrachtwagens naar Kampen, waar tot drie jaar geleden nog schepen aanmeerden voor het vervoer. ‘Schepen langer dan 30 meter mogen sindsdien niet meer door de Voorstersluis. Hij was altijd groot genoeg, maar nu ineens niet meer’, zegt Kaak het niet te snappen.
Een week per jaar verzaken Jan en Stien hun taken voor de weegbrug. ‘Dat is meestal begin juni, dan is het rustig en gaan we naar onze dochter in Spanje.’ De weegbrug wordt in die periode bediend door buurman Arno Mathijssen. Kaak hoopt dat hij nog tien jaar door kan. ‘Dan ben ik 90 dat is een mooie tijd om te stoppen.’ Kaak voelt zich nog superfit. ‘Ik voetbalde tot mijn tot mijn 70ste en was tot mijn 75ste nog scheidsrechter.
Verder ben ik druk met het kloven en zagen van haardhout, een hobby van me. En dan doe ik nog aan tennis, ben ik bij de loopgroep en bowlingclub. Dat ik dat nog kan is geluk hebben, maar zolang het kan blijf ik het ook doen.’
Over de toekomst van de weegbrug hoeven Jan en Stien zich geen zorgen te maken. Zoon Ben, die eerder het fouragebedrijf van Jan overnam aan de Zwartemeerweg heeft ze dat toegezegd. Jan was in 1958 met zijn stiefvader Ben Schwack en moeder vanuit de Achterhoek naar de polder gekomen. ‘De perfecte stiefvader’, merkt Jan op.
Stier
‘Mijn vader overleed op jonge leeftijd door een aanval van een stier en liet mijn moeder met zeven kinderen achter. We kregen een boerderij aan de Zwartemeerweg. Toen mijn ouders teruggingen naar de Achterhoek zijn Stien, waar ik in 1961 mee trouwde, en ik op de boerderij gekomen, een gemengd bedrijf. De grond was echter niet al te best. We zijn toen in 1966 een fouragehandel begonnen. De weegbrug paste daar natuurlijk perfect bij. In 1992 zijn we hier in de woning bij de weegbrug komen wonen.’
Als Jan uitgesproken en zijn tweede kop koffie gedronken heeft, dient zich al weer een klant aan. Een op de kade met graan geladen wagen van Post-Haveman uit Dronten brengt de lading naar Kampen niet zonder eerst te wegen hoeveel ton meegaat.
(Cees Walinga)