Canon van
Flevoland
De Markerwaard: het land dat er niet kwam
De Markerwaard was ruim een eeuw lang een geplande polder in het zuidwesten van het IJsselmeer, maar is nooit gerealiseerd. Al vanaf het oorspronkelijke Zuiderzeeplan van Lely stond hier een nieuwe polder voorzien, die in de loop der jaren verschillende namen kreeg. Na de aanleg van diverse andere polders en de dijken naar Marken en later tussen Lelystad en Enkhuizen, bleef de Markerwaard steeds op de planning staan. Een deel van de benodigde dijken werd zelfs al aangelegd, maar kreeg uiteindelijk andere functies.
één van de vele ontwerpen
Economische omstandigheden, veranderende prioriteiten en later ook nieuwe opvattingen over natuur en milieu zorgden ervoor dat steeds andere polders voorrang kregen. In de jaren ’70 en ’80 nam de twijfel toe of de Markerwaard nog wel wenselijk was. Uiteindelijk besloot de overheid in 2003 definitief af te zien van aanleg.
Tijdens en na de aanleg van Oostelijk-Flevoland was het nog steeds de bedoeling om daarna de Markerwaard aan te leggen. Uiteindelijk werd toch gekozen om eerst door te gaan met Zuidelijk-Flevoland, mede in verband met de ontwikkeling van de toekomstige provinciehoofdstad: Lelystad.
Lelystad Airport
Dat besluit had gevolgen. Lelystad, ooit bedoeld als centraal gelegen hoofdstad van drie polders, kwam daardoor aan de rand te liggen en groeide veel minder dan gepland.
Ook plannen voor een tweede nationale luchthaven in de Markerwaard verdwenen in de prullenbak. Volgens critici is dit een gemiste kans, zowel voor de ontwikkeling van de luchtvaart als voor het voorkomen van druk op landbouwgrond en natuur in andere delen van Flevoland.
Om nog maar te zwijgen over het huidige ‘Lelystad airport’.
Intussen veranderde het Markermeer zelf. Door het afsluiten ervan stapelde zich veel slib op en verslechterde de waterkwaliteit. Een grote bak met stilstaand water.
Om die situatie te verbeteren zijn vanaf 2016 de Marker Wadden aangelegd: kunstmatige natuureilanden die ecologisch herstel moeten stimuleren. Tegelijkertijd waarschuwen deskundigen dat de eilanden kwetsbaar blijven door de zachte ondergrond.
Voorstanders van de oorspronkelijke Markerwaard zien in deze ontwikkelingen bewijs dat politieke keuzes te vaak niet op technisch-inhoudelijke kennis zijn gebaseerd. Zij menen dat veel huidige problemen — van gebrek aan ruimte voor woningbouw tot druk op Schiphol en landbouwgrond — voorkomen hadden kunnen worden als de plannen uit de jaren ’70 waren doorgezet.
Misschien komt het idee ooit opnieuw op tafel, maar voorlopig blijft de Markerwaard een van de grootste ‘wat-als’-projecten uit de Nederlandse waterstaatkundige geschiedenis.
Wat als …… .
Geplande dorpen
- Dirkshaven (tegenover Lelystad)
- Vroondam
- Zeevangdorp
- Warderwaard
- Gouwedorp
- Almeredam
- Het bestaande Marken
Houtribdijk
Dijk Enkhuizen–Lelystad
De bouw van deze dijk, die het IJsselmeer van het Markermeer scheidt, startte al in 1957.
Op 4 september 1975 ging de laatste hap keileem in het sluitgat. Oorspronkelijk was deze dijk bedoeld als onderdeel van de ringdijk voor de inpoldering van de Markerwaard.
De dijk is circa 25 km lang en de aanlegkosten bedroegen 130 miljoen gulden.
De dijk fungeert als compartimenteringsdam en speelt een belangrijke rol in de waterhuishouding van het IJsselmeergebied.
Trintelhaven
Trintelhaven is het voormalige werkeiland ten behoeve van de bouw van de Houtribdijk tussen Enkhuizen en Lelystad.
Om de waterkwaliteit in het Markermeer te verbeteren en de Houtribdijk tussen Enkhuizen en Lelystad te versterken, is meer variatie aangebracht in het onderwaterlandschap, door een moerasachtig en zandig natuurgebied aan te leggen met een omvang van ca. 27 ha. Hierdoor komen er meer verschillende plant- en diersoorten voor in het Markermeer en verbetert de waterkwaliteit. Het gebied heet Trintelzand en is tussen 2017 en 2020 aangelegd door Boskalis.
Versterking van de Houtribdijk
De Houtribdijk functioneert bij storm als een grote golfbreker tussen IJsselmeer en Markermeer. De dijk is daarmee cruciaal voor de waterveiligheid van alle provincies rond het IJsselmeergebied.
Rijkswaterstaat versterkte in de periode 2017-2020 de Houtribdijk in samenwerking met de provincie Flevoland, zodat de dijk weer lang meekan en grotere stormen kan weerstaan.
Ook creëerden we nieuwe kansen voor natuur en recreatie.
De dijkversterking is onderdeel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma, waarin Rijkswaterstaat en de waterschappen samenwerken om Nederland te beschermen tegen hoogwater.
Trintelzand, een gebied vól leven
Trintelzand is een nieuw natuurgebied (532 hectare) met dammen, zandplaten, slikvelden en rietoevers. Aan de kant van Lelystad is Trintelzand moerasachtig; aan de kant van Enkhuizen liggen droge zandplaten die van vorm kunnen veranderen. Trintelzand is een paai- en leefgebied voor vissen en andere waterdieren, die weer voedsel zijn voor vogels, zoals kuifeenden, visdieven en futen. Zo ontstond een gebied vol leven dat bijdraagt aan een betere waterkwaliteit in het Markermeer.
Zandige oevers
Tussen Enkhuizen en Trintelhaven is de Houtribdijk aan beide kanten versterkt met brede zandoevers. De zandoevers zijn begroeid en lopen geleidelijk af: ongeveer 70 meter bevindt zich boven water, 70 meter onder water. Het zand breekt de golven en zorgt zo voor een veilige dijk. Ook vinden nieuwe planten- en diersoorten hier hun habitat
Breuksteenoevers
Tussen Trintelhaven en Lelystad is de bodem naast de dijk dieper. Hier versterkten we de dijk met (deels hergebruikte) breuksteen en gietasfalt, zodat de dijk niet bezwijkt bij zeer hoog
water, ook niet als er water overheen slaat.
Watersportstrand
Bij Lelystad kreeg de versterkte Houtribdijk een watersportstrand voor kite- en windsurfers.
Marker Wadden
Marker Wadden is een cluster van vijf nieuwe, onbewoonde natuureilanden, die van 2016 tot 2021 kunstmatig in het Nederlandse Markermeer zijn aangelegd. De eilanden liggen gesitueerd op ongeveer vier kilometer van de Houtribdijk, die Enkhuizen en Lelystad verbindt. De afstand tot Lelystad bedraagt negen kilometer. Het cluster eilanden vormde voorlopig de eerste fase van een project dat in de toekomst verder zal of kan worden uitgebreid. In deze fase hebben ze een oppervlakte van ongeveer 800 hectare, ruim één procent van het hele Markermeer. Marker Wadden maakt samen met de Oostvaardersplassen en de Lepelaarplassen deel uit van Nieuw Land, het nieuwe Nationaal Park dat in 2018 is gevormd.
Het grootste eiland heeft een haven en een aantal natuurvriendelijke gebouwen, die tezamen de Nederzetting op Marker Wadden vormen. Alleen dit hoofdeiland is (in beperkte mate) voor publiek toegankelijk. Er wordt gestreefd naar een natuur- en recreatiegebied met een oppervlakte van uiteindelijk 10.000 hectare (een zevende van het Markermeer), waarvan 4500 hectare bovenwaterlandschap en 5500 hectare onder water. Hiermee is het een van de grootste natuurprojecten van West-Europa. Het project, waarin Natuurmonumenten en Rijkswaterstaat samenwerken, beoogt ecologisch herstel door verbetering van de bodem- en waterkwaliteit, maar levert tevens een grote bijdrage aan de biodiversiteit in dit gedeelte van het Markermeer.