Arbeiderswoning

Type A B C D E

Arbeiderswoningen

Wieringermeer
In de Wieringermeer werd al vroeg onderzocht waar arbeiders het beste konden wonen. Boeren hadden de voorkeur dat hun arbeiders in de buurt van de boerderij woonden, idealiter op een afstand van ongeveer 300 meter. Dit was ver genoeg om elkaar niet te storen, maar dichtbij genoeg om snel beschikbaar te zijn wanneer nodig. Toch werd er uiteindelijk besloten om de arbeiders aanvankelijk in de dorpen te huisvesten. Dit was bedoeld om de leefbaarheid van deze dorpen te vergroten.
Later, toen men voorstelde de arbeiders alsnog dichter bij de boerderijen op de buitenwegen te laten wonen, wilden velen de dorpen niet meer verlaten.

Noordoostpolder
In de Noordoostpolder werd dit anders aangepakt. Hier was het echter niet haalbaar om de afstand van 300 meter aan te houden, omdat de kavels zelf een breedte van 300 meter hadden. Daarom werden de arbeiderswoningen in woonblokjes direct naast de boerderijen geplaatst.

Deze woningen kregen in eerste instantie een klein siertuintje aan de voorkant en een lange moestuin aan de achterkant. Na verloop van tijd begonnen boeren te klagen dat deze huizen hun zicht op de boerderij belemmerden. Vanaf ongeveer 1953 werd dit probleem opgelost door de woningen verder naar achteren te verplaatsen. Daarbij werd een nieuwe indeling bedacht: een kleine siertuin vlak bij het huis, gevolgd door een gezamenlijk pad voor de huizen en daarachter de lange moestuin.

(AI)

Arbeiderswoning type A

Landarbeiderswoningen type A in blokje van twee in aanbouw, gelegen op kavel T121 aan de Zwartemeerweg ten zuidoosten van Kraggenburg. 23 juni 1948

Arbeiderswoning type B

Type B 1953 Leemringweg Kraggenburg (Onder Drietorensweg bij Ens)

Arbeiderswoning type C

Landarbeiderswoningen type C in blokje van vier, gelegen op kavel P73 aan de Ramsweg ten zuidwesten van Ens. 8 april 1953

Arbeiderswoning type D

landarbeiderswoningen type D in blokje van twee, 9 augustus 1956

Arbeiderswoning type E

Landarbeiderswoningen type E behorende tot een blokje van vier, gelegen aan de Oud Emmeloorderweg, ten noordwesten van Ens, 1 feb 2003

Arbeiderswoning

Kraggenburg, Zwartemeerweg 29a-b. In 1949 gebouwde dubbele landarbeiderswoningen van het type A

Aantal landarbeiderswoningen gebouwd buiten de dorpen

Jaar	blokje van 2	blokje van 3	blokje van 4	Totaal
– 1947	104	–	–	104
1948	2	–	–	2
1949	44	60	48	152
1950	26	99	92	217
1951	8	69	40	117
1952	10	27	76	113
1953	6	30	40	76
1954	4	42	40	86
1955	4	50	48	67
1956	6	30	28	64
1957	4	12	–	16
Totaal	218	384	412	1014

Grootte, inhoud en oppervlakte

Type	Omschrijving	Bouwjaar	Opp.m2	Inh. M3	Afm. Cm.	Opmerkingen
A,A1	Dubbele Landarbeiderswoning	1948	56	355	871×677	Als pachterswon.
B,	Landarbeiderswoning	1949/1950	49	265	748×637
B2	Landarbeiderswoning	1949/1950	49	265	748×637
B3	Landarbeiderswoning	1949/1950	49	265	748×637
C,C3	Landarbeiderswoning	1950	53/55	277/281	726×758
C1,C4	Landarbeiderswoning	1950	55/56	283/287	743×756	C1 Beklede topgevel
C2,C5	Landarbeiderswoning	1950	55/56	283/287	743×756	C2 Beklede topgevel
D,	Landarbeiderswoning	1952	46	255	610×760	Espelerweg?
D1,	Landarbeiderswoning	1952	48	262	627×760
E.	Landarbeiderswoning	1954	53	274	649×813
E1,E2,	Landarbeiderswoning	1954	54	282	649×813	Buitengevel 1=L 2=R

Gemeentelijke monument :

Zwartemeerweg 29a en 29b,
Kraggenburg
Postcode: 8317 PA

OBJECTOMSCHRIJVING
Inleiding

De dubbele LANDARBEIDERSWONING is gebouwd op kavel T129 in opdracht van de Directie van de Wieringermeer. De woningen zijn van het type Al en zijn in 194 9 gebouwd naar een ontwerp van de Bouwkundige Afdeling van de Directie van de Wieringermeer afdeling Noordoostpolderwerken. De woningen zijn in alle opzichten eenvoudig en waren bestemd voor de vaste arbeiders, die werkzaam waren op de nabijgelegen boerderij met hetzelfde huisnummer. Landarbeiderswoningen als deze – waarvan er in de Noordoostpolder ongeveer duizend zijn gebouwd – zijn er ook in rijtjes
van drie of vier. Ze waren altijd voorzien van vrij diepe, door hagen omzoomde voor- of achtertuintjes, waar groenten en aardappelen voor eigen gebruik konden worden geteeld. De Noordoostpolder was het laatste grootschalige (polder) gebied in Nederland, waar bij de boerderijen* nog dienstwoningen voor de landarbeiders werden gebouwd.

*Alleen die van 24 ha en meer.

Omschrijving

Vanuit een vierkante plattegrond in schone baksteen opgetrokken dubbele woning van één bouwlaag onder een met pannen gedekt zadeldak met drie gemetselde schoorstenen op de nok en oorspronkelijk kleine houten dakkapellen op het achterste dakschild.
Alle gevels van deze landarbeiderswoningen zijn voorzien van rechtgesloten gevelopeningen. Het exterieur van de woningen is vrijwel intact gebleven. Het inwendige van de woningen is meerdere malen aangepast aan de veranderende wooneisen.
Hierdoor is de oorspronkelijke ruimteïndeling gewijzigd. De dubbele woning heeft een symmetrische voorgevel. De nog originele deuren bevatten een rechthoekig raampje en staan tussen smalle lisenen en onder een bovenlicht dat door twee schuine stijlen in drieën wordt gedeeld.
Van de linker woning heeft het links van de deur staande woonkamervenster nog de oorspronkelijke raamverdeling, wat ook geldt voor het keukenraam rechts van de deur.
De ramen van de rechter woning zijn gewijzigd.
Beide kopgevels zijn ligt uitgemetseld onder de dakrand. Het zijn topgevels die worden bekroond door een schoorsteen, waardoor ze gelijkenis met de tuitgevel vertonen. Ze zijn voorzien van een smal venster voor de woonkamer op de begane grond en twee slaapkamervensters op de zolderverdieping.
Redengevende omschrijving De dubbele woning is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische en de architectuurhistorische waarde.

De dubbele woning is van cultuurhistorisch belang als een voor de Noordoostpolder kenmerkend type en als een bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van de Noordoostpolder in de periode van de Wederopbouw.
De dubbele woning is van architectuurhistorisch belang als een karakteristieke uitdrukking van de sobere wederopbouwarchitectuur in Nederland.
De dubbele woning heeft tevens ensemblewaarde vanwege de samenhang met de nabijgelegen boerderij en als een klein, maar onmisbaar onderdeel van het “Gesamtkunstwerk” Noordoostpolder .
De dubbele woning is tevens van belang vanwege de herkenbaarheid en de ruime mate van gaafheid van het exterieur.

Gemeentelijke monument :

Leemringweg 21-I en II,
Kraggenburg
Postcode: 8317 RD

Inleiding
In opdracht van de Directie van de Wieringermeer op kavel T25a gebouwde traditionele dubbele BOERDERIJ voor gemengd bedrijf met vrijstaande dubbele pachterwoning. De dubbele woning en de schuren van de boerderijen staan gespiegeld ten opzicht van elkaar. De dubbele pachterwoning van het type A is gebouwd in 1949. De bijschuren zijn van het type Kz5 en dateren van 1955. Deze vervingen in dat jaar de in 1949 gebouwde noodschuren van het type A. De kapschuren van het type H2, zijn eveneens gebouwd in 1955. Alle objecten zijn ontworpen door de Bouwkundige Afdeling (boerderijenbouw) van de Directie van de Wieringermeer afdeling Noordoostpolderwerken.

Omschrijving

Uit twee erven samengesteld agrarisch complex, bestaande uit een dubbele, evenwijdig aan de weg staande pachterwoning met aan weerszijden ervan een grote, eveneens evenwijdig aan de weg staande schuur met dwarsdeel en een kleinere, dwars hierop staande, deels open schuur. De gebouwen zijn opgetrokken in baksteen vanuit een [- vormige (de dubbele woning) en rechthoekige plattegronden (de schuren) en zijn voorzien van overwegend rechtgesloten gevelopeningen. De vensters van de woningen zijn voorzien van uit grèstegels samengestelde onderdorpels. De zadeldaken van alle complexonderdelen zijn gedekt met pannen. De twee helften van het samengestelde complex staan spiegelbeeldig ten opzichte van elkaar en vormen samen een symmetrisch geheel.
Het inwendige van de complexonderdelen valt buiten de bescherming of is voor de bescherming van ondergeschikt belang.

Redengevende omschrijving

Het agrarisch complex is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische en de architectuurhistorische waarde.
– Het agrarische complex heeft cultuurhistorische waarde omdat zowel de dubbele woning als de schuren behoren tot types die speciaal zijn ontworpen voor de Noordoostpolder en als zodanig tevens bijzondere uitdrukkingen zijn van een geografische en landschappelijke ontwikkeling. Ze zijn bovendien van belang vanwege hun pionierskarakter.

Het complex heeft architectuurhistorische waarde vanwege de specifieke vormgeving en detaillering van de complexonderdelen, die zeer kenmerkend zijn voor de landelijke bouwkunst in de Noordoostpolder.
Het complex heeft ensemblewaarde vanwege de visuele en functionele samenhang tussen de samenstellende onderdelen, vanwege de bijzondere relatie met de verkaveling en de overige landelijke bebouwing van de polder, en als onderdeel van een omvangrijk geheel, dat van (inter)nationaal belang is.
Het boerderij complex is tevens van belang vanwege de herkenbaarheid en vanwege de redelijke mate van gaafheid van de exterieuren.

Bron en met dank aan : Kees Bolle en de Fotocollectie Rijksvoorlichtingsdienst