Schokbeton
Schokbetonschuur (montageschuur)
Raar woord, schokbeton.
Betonwerker Gerrit Lieve merkte dat het beton in zijn kruiwagen na een eindje hobbelen over de bouwplaats er heel anders uit ging zien.
En in die kruiwagen met dat kapotte houten wiel viel het nog meer op.
Alle luchtbelletjes waren eruit getrild. Het beton was veel gladder en werd uiteindelijk ook veel harder. Superbeton.
Samen met zijn compagnon Matthijs Leeuwrik ontwikkelde zij een schokproces door een oude wasmachine om te bouwen tot schokmachine.
Dit kon alleen in een fabriek en niet op de bouwplaats, dus kwam in 1932 in Zwijndrecht de eerste fabriek: ‘NV Schokbeton’.
Kant en klare betonpanelen. Prefab dus. En zij kregen hier patent op.
Meteen begonnen zij een tweede firma NV Schokindustrie voor alle prefab grondwerk als rioleringsbuizen en funderingspalen in de grond.
Het liep als een trein. Voorbeelden zijn Diergaarde Blijdorp en de Koopmansbeurs, beide te Rotterdam.
Net na de oorlog moesten er in de Noordoostpolder zo’n duizend schuren gebouwd worden.
Toevallig was NV Schokbeton net een nieuwe vestiging in Kampen begonnen. De tabaksindustrie in Kampen was op zijn retour, dus er was voldoende personeel te vinden.
Kampen was mooi in de buurt. Vandaar uit konden de prefab schuren zo de nieuwe polder in gereden worden.
De schuur, inclusief fundering en volledige afwerking stond er in zes weken.
De Noordoostpolder is de enige plek waar deze schuren voorkomen. Hun bijzondere architectuur en geschiedenis weerspiegelt de geest van de naoorlogse wederopbouwperiode.
De boerderijbouw in de Noordoostpolder werd met argusogen door de minister van Financiën gevolgd. De minister vreesde dat de Noordoostpolder de overheid teveel geld zou kosten in de belangrijke en kostbare periode van wederopbouw na de Duitse bezetting. Daarom werd er ook zo nu en dan een ‘gemetseld alternatief’ gebouwd om de kosten te kunnen vergelijken. Deze waren vergelijkbaar, maar een Schokbeton schuur ging veel sneller.
Einde Schokbeton: In nog geen tien jaar tijd kreeg meer dan de helft van de Europese landen een schokfabriek. Daarna volgden Afrika, Azië en Amerika. In de jaren tachtig kwamen de eerste problemen. Door economische druk en nieuwe technische ontwikkelingen raakte het schokproces uit beeld. Schokbeton kwam in financiële moeilijkheden en overnames volgden. De merknaam en de fabriek in Zwijndrecht bleven bestaan tot 2006. In oktober 2015 werden de poorten gesloten. Jammer. Een uniek bedrijf is verloren gegaan en behoort nu tot de geschiedenis.
Aan de rand, bij Ramspol, werd een leuke demonstratietoren gebouwd die een mooi uitzicht bood over de polder.
De schokbetonschuren lijken hetzelfde, maar er zijn verschillen :
3 generaties
- de eerste serie schuren (171 stuks) had de ribben aan de binnenkant, dus de buitenkant was glad.
– 3 of 4 ramen in voorfront
– 2 lengteversies (5 of 6 Spantvakken)
– dakhelling 45 graden - De tweede serie (417 stuks / 1951-1953) hadden de ribben in het zicht, dat oogde levendiger.
– 1 breedtemaat
– 3 lengteversies (4-5-of 6 spantvakken)
dakhelling 45 graden - De derde serie (390 stuks / 1954 – 1958) spanten van gelamineerd hout werden vanaf toen van beton waren gemaakt
– 1 breedtemaat
– 3 lengteversies (4 – 5 of 6 spantvakken)
– geveltoppen niet meer van beton maar een beschieting van eterniet of hout.
– dakhelling werd (ook al bij een deel van de tweede serie) terug gebracht van 45 naar 40°.
Van deze schokbetonnen schuren zijn er in de polder 978 gebouwd op een totaal van 1799 agrarische bedrijven, waarvan 1577 landbouwbedrijven.
De topgevels
De eerste generatie schuren werden gebouwd in twee breedtematen (3 of 4 ramen in voorfront) .
In de hoekjes aangepaste pas-elementen.
De 2e en 3e generatie had 4 of 5 vlakken
De lengte van de schuur
Lengte wordt uitgedrukt in het aantal spantvlakken.
- 5 spantvlakken voor bedrijven van 24 en 30 ha
- 6 spantvlakken voor bedrijven van 36 en 42 ha
- 7 spantvlakken voor bedrijven van 48 ha of meer
De moduulmaat was 144 cm (3e serie 140 cm)
De keuze van die breedte is afgeleid van een Belgisch paard die door een staldeur moest passen.
Met twee deurposten werd dat 144 cm breed.
Een spantvlak bestaat uit 3 molules, dus 3 x 1.44 = 4,42 meter
Met deze drie panelen kon men eigenlijk de gehele onderbouw realiseren, dus de zij en voorgevels.
Natuurlijk waren er weer (kleine) variaties. Daarvoor verwijs ik naar de uiterst complete en informatieve website van Kees Bolle
Ribben aan de binnenkant
Ribben aan de buitenkant
derde serie houten geveltop
Overzicht van BOERDERIJTYPEN
| Type: | Omschrijving | Opp: | Afm. | Vak | Ha. | Bedr.Type: | Stal | Jaar | Bijz. | Dak | |
| A 5 | Gemetseld (Altern.) | 406 | 18,26×22,26 | 5 | 30 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1949 | 45 | ||
| A 6 | Gemetseld (Altern.) | 485 | 18,26×26,58 | 6 | 42/48 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1949 | 45 | ||
| B 5 | Gemetseld (Altern.) | 370 | 16,66×22,26 | 5 | 24 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1949 | 45 | ||
| B 5-Dw. | Gemetseld (Altern.) | 608 | 16,66×22,26 | 5 | 36 Ha, | Gemengd | 1949 | Dwarsstal Koeien | 45 | ||
| B 6 | Gemetseld (Altern.) | 442 | 16,66×26,58 | 6 | 36 Ha, | Akkerbouw | 1 | 1949 | 45 | ||
| C 4 | Zeeuws (Wolfskap) | 176 | 10,00×19,30 | 4 | 12 Ha. | 0-1-2/6 Gem. | 1949/1950 | 45 | |||
| C 4v | Zeeuws (Wolfskap)Smal huis | 176 | 10,00×19,30 | 4 | 12 Ha. | 0-1-2/6 Gem. | 1949/1950 | 45 | |||
| C 5 | Zeeuws (Wolfskap) | 220 | 10,00×23,77 | 5 | 18 Ha, | 0-1/6 Gem. | 1949/1950 | 45 | |||
| C 5v | Zeeuws (Wolfskap)Smal huis | 220 | 10,00×23,77 | 5 | 18 Ha, | 0-1/6 Gem. | 1949/1950 | 45 | |||
| D 4 | Zeeuws (Wolfskap) | 164 | 10,00x | 4 | 12 Ha. | Akkerbouw | 1949/1950 | 45 | |||
| D 5 | Zeeuws (Wolfskap) | 216 | 10,00x | 5 | 18 Ha, | Akkerbouw | 1949/1950 | 45 | |||
| E | Losse schuur met boograampjes J100 | 120 | 10,60×12,60 | 4 Ha. | Proefbedr. | 1948/1950 | Fijne groenten | ||||
| F | Losse schuur met boograampjes Q103 | 256 | 10,60×21,56 | 10 Ha. | Proefbedr. | 1948/1950 | Grove groenten | ||||
| G | |||||||||||
| H | Zeeuws Wolfskap+Schrootjes | 322 | 10,00×23,77 | 5 | 12-18 Ha. | Gemengd | 1951/1953 | Dwarssch. 23 Koeien | 45 | ||
| Hb var. | Zeeuws Wolfskap+Schrootjes | 345 | 10,00×24,22 | 6 | 12/4-18/2 | Gemengd | 1951/1953 | Dwarssch. 15 Koeien | 45 | ||
| J 4 | Zeeuws | 164 | 10,00x | 4 | 12 Ha. | 1954/1957 | 45 | ||||
| J 5 | Zeeuws | 208 | 10,00x | 5 | 18 Ha. | 1954/1957 | |||||
| K 5(v) | Zeeuws Smal huis | 208 | 10,00x | 5 | Ha. | 1953/1958 | 45 | ||||
| K z5 | Zeeuws | 221 | 10,00×23,77 | 5 | 12 Ha, | 1953/1958 | Zonder huis | 45 | |||
| K 6a | Zeeuws | 264 | 10,00x | 6 | 18 Ha, | 1953/1958 | 45 | ||||
| K 6f | Zeeuws | 252 | 10,00x | 6 | 18 Ha, | 1953/1958 | 45 | ||||
| M a | Laatste Type Smal huis | 314 | 15,58×20,54 | 5 | >15 Ha. | 1/6Gemengd | 1954/1957 | 45 | |||
| M b | Laatste Type Smal huis | 314 | 15,58×20,54 | 5 | >15 Ha. | >Akkerbouw | 1954/1957 | 45 | |||
| M c | Laatste Type Smal huis | 376 | 15,58×25,04 | 6 | <21 Ha, | 0-1/6Gem. | 1954/1957 | 45 | |||
| M d | Laatste Type Smal huis | 314 | 15,58×20,54 | 5 | >15 Ha. | 0-1/6Gem, | 1954/1957 | 45 | |||
| M e | Laatste Type Smal huis | 376 | 15,58×25,04 | 6 | <21 Ha, | 2/6Gemengd | 1954/1957 | 45 | |||
| M f | Laatste Type Smal huis | 376 | 15,58×25,04 | 6 | <21 Ha, | 3/6Gemengd | 1954/1957 | 45 | |||
| O b | Dwarsstal | 294 | 10,00×26,06 | 4 | 12 Ha, | 4/6Gemengd | 1958/> | 45 | |||
| O bw | Dwarsstal | 294 | 10,00×26,06 | 4 | 12 Ha, | 4/6Gemengd | 1958/> | 45 | |||
| O dw | Dwarsstal | 340 | 10,00×30,63 | 5 | 18 Ha, | 4/6Gemengd | 1958/> | 45 | |||
| P A1 | Montageschuur I | 395 | 17,85×21,80 | 5 | 30 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1949/1950 | 45 | ||
| P A2 | Montageschuur I | 473 | 17,85×26,12 | 6 | 42/48 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1949/1950 | 24/2-3 Gemengd. | 45 | |
| P B3 | Montageschuur I | 360 | 16,25×21,80 | 5 | 24 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1949/1950 | 45 | ||
| P B4 | Montageschuur I | 431 | 16,25×26,12 | 6 | 36 Ha, | Akkerbouw | 1 | 1949/1950 | 45 | ||
| P C1 | Montageschuur II | 340 | 17,16×19,56 | 4 | 24 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1951/1953 | 45 | ||
| P C2 | Montageschuur II | 380 | 17,16×21,82 | 5 | 30 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1951/1953 | |||
| P C3 | Montageschuur II | 415 | 17,16×23,88 | 5 | 36 Ha. | >Akkerbouw | 1 | 1951/1953 | |||
| P C4 | Montageschuur II | 454 | 17,16×26,14 | 6 | 42 Ha, | Akkerbouw | 1 | 1951/1953 | |||
| P C5 | Montageschuur II | 490 | 17,16×28,20 | 6 | 48 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1951/1953 | |||
| P D1 | Montageschuur II | 397 | 17,16×22,85 | 5 | 24 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1951/1953 | kop dicht | ||
| P D2 | Montageschuur II | 472 | 17,16×27,17 | 6 | 30 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1951/1953 | |||
| P D3 | Montageschuur II | 547 | 17,16×31,49 | 6 | 36 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1951/1953 | |||
| P D4 | Montageschuur II | 621 | 17,16×35,81 | 8 | 48 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1951/1953 | kop dicht | ||
| P D6/7 | Montageschuur II | 397 | 17,16×22,85 | 5 | 24 Ha. | 1/6Gemengd | 13 | 1951/1953 | |||
| P D8 | Montageschuur II | 490 | 17,16×28,20 | 6 | 24 Ha. | 2/6Gemengd | 23 | 1951/1953 | |||
| P D9 | Montageschuur II | 490 | 17,16×28,20 | 6 | 24 Ha. | 3-4-5/6 Gem. | 28 | 1951/1953 | |||
| E10/11 | Montageschuur II | 450 | 18,60×23,88 | 5 | 30 Ha. | 1/6Gemengd | 17 | 1951/1953 | |||
| P E12 | Montageschuur II | 531 | 18,60×28,20 | 6 | 30 Ha. | 2/6Gemengd | 26 | 1951/1953 | |||
| P E13 | Montageschuur II | 531 | 18,60×28,20 | 6 | 36 Ha. | 1/6Gemengd | 18 | 1951/1953 | |||
| P E14 | Montageschuur II | 531 | 18,60×28,20 | 6 | 36 Ha. | 2/6Gemengd | 31 | 1951/1953 | 40 | ||
| P E15 | Montageschuur II | 531 | 18,60×28,20 | 6 | 30 Ha. | 3/6Gemengd | 27 | 1951/1953 | 40 | ||
| P E16 | Montageschuur II | 612 | 18,60×32,52 | 7 | 48 Ha. | 1/6Gemengd | 25 | 1951/1953 | 45 | ||
| P E17 | Montageschuur II | 531 | 18,60×28,20 | 6 | 30 Ha. | 3-4/6 Gem. | 33 | 1951/1953 | 40 | ||
| P F1 | Montageschuur III | 314 | 17,53×17,64 | 4 | 24 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F2 | Montageschuur III | 392 | 17,53×22,05 | 5 | 30-36 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F3 | Montageschuur III | 470 | 17,53×26,46 | 6 | 42-48 Ha. | Akkerbouw | 1 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F4 | Montageschuur III | 392 | 17,53×22,05 | 5 | 24 Ha. | 1/6Gemengd | 13 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F5 | Montageschuur III | 470 | 17,53×26,46 | 6 | 24 Ha. | 2/6Gemengd | 23 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F6 | Montageschuur III | 470 | 17,53×26,46 | 6 | 24 Ha. | 3-4/6 Gem. | 27 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F7 | Montageschuur III | 392 | 17,53×22,05 | 5 | 30 Ha. | 1/6Gemengd | 16 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F8 | Montageschuur III | 470 | 17,53×26,46 | 6 | 30 Ha. | 2/6Gemengd | 26 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F9 | Montageschuur III | 470 | 17,53×26,46 | 6 | 36 Ha. | 1/6Gemengd | 19 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F10 | Montageschuur III | 470 | 17,53×26,46 | 6 | 36 Ha. | 2/6Gemengd | 30 | 1954/1962 | 40 | ||
| P F11 | Montageschuur III | 470 | 17,53×26,46 | 6 | 30-36 Ha. | 3/6Gemengd | 32 | 19541962 | 40 | ||
| P F12 | Montageschuur III | 699 | 17,53×26,46 | 6 | 34 Ha. | 1/6Gemengd | 32 | 1954/1962 | (S30) met loopstal. | 40 | |
| Q 6 | Wieringermeertype | 647 | 21,56×30,40 | 6 | 40 Ha. | Akkerbouw | 1942/1948 | ||||
| Q 7 | Wieringermeertype | 752 | 21,56×34,85 | 7 | 48 Ha, | Akkerbouw | 1942/1948 | ||||
| S 6 | Wieringermeertype | 533 | 17,50×30,45 | 6 | 24 Ha. | 3/6Gemengd | 1942/1948 | ||||
| GROENTE-EN FRUIT | |||||||||||
| F | 256 |
Nemaho – Nederlandse Maatschappij voor Houtconstructies
De spanten, kniespanten en de dakconstructie van alle N.O.P. boerderijen zijn van gelamineerd hout van het fabrkaat NeMaHo Ned. Mij
De Nemaho was een fabriek voor gelijmde, houten spanten in Doetinchem. Zij heeft bestaan van 1921 tot 2009.
De naam Nemaho is de afkorting van (Eerste) Nederlandse Maatschappij voor Houtconstructies. Zo op het oog de naam van een gewone timmerfabriek, maar ‘gewoon’ was de Nemaho in veel opzichten niet. Want hoewel de Nemaho thuishoorde in het rijtje bekende Doetinchemse bedrijven als Misset, Vredestein, Papierfabriek Doetinchem en Beccon, zullen niet veel buitenstaanders vermoeden dat de Nemaho op bijna alle continenten gebouwen heeft neergezet.
Bovendien was Nemaho jarenlang een pionier in haar branche.
Er was veel werk voor het herstel van oorlogsschade in het hele land en voor de verdere opbouw van de Wieringermeer- en Noordoostpolder.
Bij de inkoop van het materiaal moest door de schaarste vaak contant of zelfs vooraf worden betaald. Prijzen waren het meervoudige van voor de oorlog en de lonen waren ongeveer verdubbeld
Procedé schokbeton
De bouw van een Schokbeton schuur
Omroep Flevoland opname met de Schokbeton kenner bij uitstek: Kees Bolle
foto A.J van der Wal
Kees Bolle:
De eerste generatie is alleen maar in Akkerbouw uitgevoerd (PA2 schijnt incidenteel nog te zijn uitgevoerd als 24ha 2/6 en 3/6 graslandverplichting) omdat de houten spanten van buitenmuur naar buitenmuur lopen en men geen hout in de stal wilde hebben.
Al deze verschillende typen montageschuren zijn natuurlijk ook nog uitgevoerd als spiegelbeeldvarianten.
De tweede generatie kent veel varianten en bij de derde generatie maar drie Akkerbouw varianten en dan maar twee schuurafmetingen voor de gemengde bedrijven.
Hierdoor streefde men naar een grote besparing. Het type PF12 is maar eenmalig uitgevoerd als proefbedrijf. (Kavel S 30)
Prefab boerderijplattegronden PLATTEGRONDEN 1e GENERATIE
PLATTEGRONDEN 2e GENERATIE
3e generatie
klik voor pdf’s
OPBOUW PANELEN VAN DE VERSCHILLENDE GENERATIES
1e Generatie
Vanaf 1949 zijn er 120 stuks Beton schuren gebouwd in twee breedte maten (3 of 4 Ramen in voorfront)en twee lengtematen (5 of 6 Spantvakken) Omdat de spanten van buitenmuur naar buitenmuur zijn geplaatst komt in dit type geen Gemengd bedrijf voor. (Men wild geen houten spanten in de stal) Dakhelling 4gr.Deze types hebben de buitenkant glad. Er zijn om een vergelijk te kunnen maken ook 24 stuks gemetseld. Deze waren slechts 5% duurder. Maar met een gebrek aan metselaars en metselstenen was de keus niet zo moeilijk. Bovendien een gemetselde schuur duurde drie maanden en een montageschuur maar drie weken om te bouwen. Van de 120 stuks die gebouwd zijn waren er zo’n 90 st. voor pachters en de andere 30 st. zijn gebouwd aan de westkant van de polder als “Cultuurbedrijf”. Meestal bouwde men aan het begin van de weg zowel links als rechts een erf met alleen de schuur. een arbeidersblokje van twee was voor de bedrijfsboer en zijn opzichter.
2e Generatie
Bij de tweede generatie zijn een spant aan de buitenmuur en een spant langs het magazijn of stalgedeelte geplaatst zodat de stal vrij van spanten bleef. De betonpanelen zijn hier met de gladde zijde naar binnen geplaatst en de karakteristieke ribbels buiten. Dakhelling is bij akkerbouwbedrijven 45gr. en 40gr. bij Gemengde bedrijven. Moduulmaat 144 cm. Spantvakken van 4 tot 7 en in twee breedten (4 en 5 raampjes) Bij Veebedrijven staan middels een spoelkeuken de woningen altijd vast aan de schuur gebouwd.(dwars) Van deze generatie zijn wel zo’n veertig verschillende uitvoeringen gebouwd. En dan waren ze ook nog in speigelbeeld. Alleen gemengde bedrijven van meer dan dertig hectare hebben een voorpaneel van 144 cm. breed meer.
3e Generatie
Vanaf 1954 is de derde generatie gebouwd, deze zijn allen met een 40 gr. dakhelling gebouwd hierbij zien we de topgevels in hout of eterniet met twee deurtjes voor het naar binnenvoeren van de schoven. (Bij de bouw was dit echter al bijna achterhaald) De houten spanten zijn vanaf de goothoogte met beugels op de betonnen staanders geklemd. Bij deze typen hebben we maar één breedtemaat en 4-5-6- Spantvakken. De moduulmaat van de betonelementen is hier 4 cm. versmald naar 1,40 mtr. Begin 50 er jaren is men erg doende geweest met bezuinigen op de bouwkosten. Niet op de kwaliteit, maar wel op vereenvoudiging. Tierelantijntjes zoals gootklossen en wolfskapjes dakoverstekken e.d. waren helemaal uit.