Emmeloord, centrumplaats in de Noordoostpolder
Zo van de tekentafel
Feiten en geschiedenis
Provincie: Flevoland
eigen ontwerp (2023) vrij te gebruiken
Emmeloord geschiedenis ? Hoezo ?
- Steenwijk, meer dan 1000 jaar oud, hebben nog tegen de Spanjaarden gevochten.
- De keileembult van Urk stamt uit de ijstijd, het Saalien.
- En in Nijmegen liepen de oude Romeinen nog de baas te spelen.
Komen wij met Emmeloord aan.
En toch….
Emmeloord is bedacht, ontworpen en getekend op de tekentafel.
In de twintigste eeuw. Eind jaren ’30. begin jaren ’40.
Een heel interessante tijd.
Een prachtig ontwerpplan lag op de tafel, maar er veranderde in die jaren opeens heel veel in een razend korte tijd.
Door een snel veranderende wereld werden onze plannen binnen enkele jaren links en recht ingehaald.
- Met de komst van de Amerikaanse maaidorser of combine werd er niet meer gedorst in die hoge Schokbetonschuren.
- Door de verzuiling werd een streep gezet door ons bedachte openbare onderwijsplan. Niet tegen te vechten. Tien dorpen, ieder dorp 3 scholen en drie kerken.
- We realiseerden die 10 dorpjes omdat we dachten dat de boerenarbeiders en hun gezin op een fiets naar school en bakker moesten kunnen.
- De oorlog kwam er tussendoor. Er moest opeens met de Duitse bezetter overlegd worden.
- Ir. Pouderoyen, de ontwerper van het centrum van Emmeloord had bij het tekenen van De Deel het San Marcoplein in Venetië voor ogen. Da’s niet helemaal gelukt. Het geld was op. Extra grachten werden geschrapt. Bruggetjes te duur.
- Ieder dorp een loswal, een bietenbrug en een weegbrug voor het transport van suikerbieten. Gaan al jaren per vrachtauto. Jammer van al die vaarten en beweegbare bruggen.
De plannen werden bijgesteld. En weer bijgesteld. En opnieuw.
Er zijn straten die vier keer een andere straatnaam kregen.
Door de inundatie van Walcheren door de Duitse bezetter en door de Zeelandramp van 1953 kreeg de Noordoostpolder iets meer Zeeuwse boeren en ging de bedachte geselecteerde bevolking als afspiegeling van Nederland toch iets anders.
Kortom, voor de culturele antropoloog en de sociale demograaf een zeer interessante tijd en ontwikkeling.
Om je vingers bij af te likken.
Ons Emmeloord.
De eerste straten (gesloopt)
In de zomer van 1943, dus tijdens de Tweede Wereldoorlog, is begonnen met de bouw van de eerste straten.
- Middenstraat (Rietstraat)
- Zuidstraat (Zeeasterstraat)
- Weststraat (Zeebiesstraat)
- Ooststraat (Espelerlaan)
En nu wordt de Rietstraat gesloopt.
De Poldertoren
De Groningers hebben hun ‘olde grieze’, Amsterdammers de Westertoren, 010 de Euromast, De Jange Jan, Peperbus, Dom van Utrecht ……
Wij hebben de Poldertoren. Een statig en markant bouwwerk. Een landmark.
We hebben er wat mee. Maar soms ietwat sarcastisch.
Hij was bedoeld als watertoren. En die zijn niet meer nodig,
’t Ja, wat doe je er dan mee. Afbreken ?
De boogbruggen over de gracht
- PIONIERSBRUG – De meest westelijke brug ligt in het oude gedeelte van Emmeloord waar destijds de pioniers in het kamp woonden.
- LEEUWENBRUG – bij de hervormde kerk is genoemd naar de stenen leeuwen die hier vroeger te vinden waren.
- GEUZENBRUG – tussen Lange Dreef en Cornelis Dirkszplein. Cornelis Dirksz voerde de geuzen aan in de Slag op de Zuiderzee.
- SPAANSEBRUG – Bossu, zijn tegenstander was aanvoerder van de Spaanse vloot. Om die reden heet de brug tegenover de Bossulaan .
Elk jaar is Noordoostpolder zomers versierd met prachtige bloemen. In Emmeloord zie je ze aan de bruggen langs de Lange en Korte Dreef en in de dorpen in het centrum aan de lichtmasten.
Zuilengalerij
En wist u dat op de Leeuwenbrug een loggia gepland was. Een overdekte zuilengalerij.
Tot 2018 bleef in de bestrating van de Leeuwenbrug de contouren zichtbaar.
Jammer, nu is het weg. De stratenmakers zeiden nog : ‘waarom zitten er van die vreemde gaten in de fundering ?’
Begraafplaats
Alle dorpen in de Noordoostpolder hebben een begraafplaats.
Tuinarchitect Mien Ruys ontwierp de begraafplaats Emmeloord (1956) en Nagele (1957).
Met informatie als:
- Militaire graven – Het Erehof
- Het Theehuis
- De kunstwerken
- online gravenlijst
Oorsprong naam Emmeloord
Emmeloord ontleend zijn naam aan het oude buurtje op de noordpunt van Schokland, al heette het toen Emelwerth !
Hoe kwam Schokland dan aan de naam.
Emmeloord heette eerst:
Emelwerth
Eém, het eerste deel van Emel-, komt van het Germaanse ami, een algemene aanduiding voor een natuurlijk waterverloop.
In Nederland stromen diverse rivieren met de naam Eem (of Eems)
werth betekend terp. De Groningers gebruiken daarvoor nog steeds het woord Wierd. (woonheuvel)
Vanaf 1650 zien we echter dat de naam omgezet is naar :
Emeloirt.
Oirt (door de i achter de o spreek je het uit als oort)
Oort betekend punt, net als in Dinteloort en IJoort (later IJdoorn).
De overgang van werth naar oort heeft waarschijnlijk te maken met de afbrokkeling van het eiland Schokland. Daardoor was Emelwerth steeds minder en terp (heuvel in het land) maar kwam steeds meer op de punt (oirt) van het eiland kwam te liggen.
Eerste vermelding
De oude kerkelijke archieven zijn veelal onze belangrijkste bronnen.
In het Rijksarchief van Friesland in Leeuwarden bevindt zich een kapellenlijst van de Sint Odulfusabdij te Staveren (1132).
Het is het oudste archiefstuk van Friesland. Het gaat om de eerste vermelding van Emelwerth, Marcnesse, Ruthne, Urk en Kuinre in de archieven.
Wat is een kapellenlijst
Een kapellenlijst is een lijst van kapellen (kerken) die bij de abdij (klooster) behoren
De kapellen waren de steunpunten van de abdij en dienstig voor de verbreiding van het christendom.
De lijst met kapellen van 29 mei 1132.
De Sint Odulfusabdij te Staveren
Dit klooster werd opgericht door de monnik Odulfus.
Deze was door de bisschop van Utrecht uitgestuurd om de afvallige Friezen opnieuw te bekeren.
Odulfus kwam via de Utrechtse Vecht, het Flevomeer en het Vlie naar het drukke verkeersknooppunt Staveren.
Stadsrechten voor Emmeloord ?
Flauwekul toch. Of toch niet … ?
Stadsrechten en andere bijzondere rechten (marktrecht – tolrecht – muntrecht en recht op stadsmuren) is natuurlijk iets van de late middeleeuwen. Globaal van 1200 tot eind 1600. Dus ‘no way’ dat Emmeloord zich een stad kan noemen.
Echter …. Emmeloord is de voortzetting van het oude Emmeloord (Emelwerth / Emeloirt) op Schokland. En dat Emmeloord was eigendom van Amsterdam. Uit documenten was gebleken dat de “heerlijkheid Emelwaerde” (Emmeloord), privilegiën genoot.
Dus kreeg Emmeloord LUDIEK stadsrechten, uitgereikt door de Commissaris van de Koningin van Noord Holland. Het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Noordoostpolder mogen zich sindsdien Schout en Schepenen van de Stad Emmeloord noemen.
Romeinse nederzetting nabij Urk ?
In de jaren 50 wordt in een slootje nabij Urk een stenen vrouwenhoofdje gevonden.
Archeologen kraaien van enthousiasme, dit lijkt een Romeins beeldje, waarschijnlijk is het Vrouwe Fortuna.
Ook de kunsthistoricus prof. Fr. Gerke uit Mainz herkend als het beeld als Romeins
Ze schatten het tweede-eeuws en het vertoont onmiskenbaar sporen van een Romeinse nederzettingen.
We weten dat het Romeinse Rijk zich tot Nederland heeft uitgestrekt, maar dachten dat zij niet boven de Rijn geweest waren.
Dit zet Urk wel even op de kaart. Een Romeinse nederzetting bij Urk ?
Het Fortunabeeld krijgt een passende sokkel en is jaren lang het pronkstuk van Museum Schokland.
2 ziekenhuizen
Hoe komen we daar nou aan ?
De ellende begint in 1990. Het Dokter J.H. Jansenziekenhuis (160 bedden) gaat een fusie aan met het Zuiderzeeziekenhuis van Lelystad (220 bedden).
Die fusie was de uitkomst van een machtsstrijd tussen de managers van beide locaties.
Al snel ontmantelt Lelystad het grootste deel van dat in Emmeloord.
De bedden en de financiële reserves verhuizen naar Lelystad en het Emmeloords ziekenhuis staat vrij snel goeddeels leeg.
En jawel, het ziekenhuis ging in de verkoop.
Toen kwam De Antonius Zorggroep uit Sneek. Zij wilden het gebouw wel kopen.
Snel snorden de busje met bedden weer over de Ketelbrug richting Emmeloord.
Rotondes Emmeloord
Emmeloord heeft een wethouder gekend die ons dorp ‘fietsvriendelijk’ maakte. Dat pakte niet goed uit. (éénrichting – sluipverkeer)
Een latere gemeenteraad had de lef om dit terug te draaien en gaf de auto weer de ruimte. Maar te goedkoop. Alleen de witte strepen werden aangepast. De kruispunten werden onlogisch en onoverzichtelijk. Medio 2017 – 2018 zijn een aantal knelpunten vervangen door rotondes.
Als de dijk breekt ….
… krijgen we natte voeten, da’s duidelijk. Emmeloord ligt ongeveer 4 meter onder N.A.P. Half Nederland ligt onder NAP.
Echter….., het zou ook best 8 meter onder water kunnen worden.
Hoe kan dat ????
Als de dijk op een zonnige doordeweekse dag breekt, liggen we dus ongeveer onder 4 meter water. Maar waarom zou een dijk dan bezwijken ?
De kans is veel groter in geval van stormvloed + springtij.
- Stormvloed is het opstuwen van zeewater door stormwinden.
(Noord-West is gevaarlijk) - Springtij is een extra hoog water. (eb – vloed)
Heeft te maken met de aantrekking van zon plus maan
Op ons gemeentehuis zijn de twee niveaus aangegeven. (zie foto)
De Leeuwen in een notendop:
Emmeloord heeft een haat liefde verhouding met de Leeuwen.
Het begon met 4 leeuwen.
Nu zijn er al 13
Hoe zat dat precies:
De Deel
Over het Centrumplein De Deel kan je een complete website maken. Sinds zijn ontwerp staat het ter discussie.
Ir. Pouderoyen, de ontwerper van het centrum, had bij het tekenen van ons plein het San Marcoplein in Venetië voor ogen. Da’s niet helemaal gelukt. Er waren meer grachten gepland (Espelerlaan) die werden weg-bezuinigd. Ook zou het gemeentehuis op De Deel komen. De Gemeenteraad heeft daar in 1967 tegen gestemd.
Toch zouden veel plaatsen in Nederland jaloers zijn op de mogelijkheden van zo’n groot centrumplein. Toch is het in al die jaren niet meer dan een mistroostig bakstenen parkeerterrein gebleven.
Er wordt ook al jaren over gesteggeld. Het Centrumplan.
De Lange Nering
Emmeloord moest een winkelcentrum van regionale betekenis krijgen.
De Lange Nering, een oost-west lopende straat die uitkomt op de noordoosthoek van De Deel, is al in de vroegste stedenbouwkundige plannen hiervoor ontworpen.
Het was de bedoeling dat winkels op particulier initiatief van de grond zouden komen, maar toen dit niet wilde vlotten, heeft de Directie ingegrepen en zelf opdrachten verleend.
Uiteindelijk is de Lange Nering een drukbezocht winkelcentrum geworden.
Verkeersvrij
In 1972 is de gehele winkelstraat verkeersvrij gemaakt en zijn er luifels, bloembakken en vitrine- kasten geplaatst.
Alleen op de verdiepingen, waar ook woningen zijn ondergebracht, is nog iets van de oorspronkelijke gevels te herkennen.
De naam:
Nering is een ander woord voor ‘handel’ of ‘winkel’ Men zet de tering naar de nering. (Het verbruik naar de inkomsten)
De Lange Nering wordt opgesloten tussen de Korte Achterzijde / Lange Achterzijde en aan de andere kant ‘Achterom’
Het Harmen Visserplein
In de schaduw van De Deel.
Het gemeentehuis staat er. En dat was niet de bedoeling.
Burgemeester en wethouders stemde voor De Deel. De raad stemde tegen.
En de raad is de baas. Goed onthouden.
Knipmeijerplein
Zo heette dit plein eerst, bedacht door de landdrost (hoogste bestuursambtenaar) Smeding.
Als ‘hoofd Personeelszaken’ sluisde Knipmeijer grote aantallen onderduikers naar de N.O.P.
Na een half jaar kwam Knipmeijer er op terug. “Te veel eer, noem het plein alstublieft naar een echte verzetsheld.”
Groots !
Als de dijk breekt
Op het gemeentehuis staat aangegeven hoe hoog het water dan komt.
En hoe hoog, als het toevallig net hoog water, springvloed en springtij is.
Want dat scheelt een paar meters.
Putdeksel
Op dit plein ligt een koninklijk putdeksel.
En een paar chique bomen. De Beatrixboom, de Willem Alexanderlinde en de bevrijdingsboom.
Dus als er over De Deel en de Lange Nering een aparte pagina is, dan zeker ook voor dit plein.
Transformatorhuisjes
Tegenwoordig zijn de transformatorhuisjes eenvoudige doch functionele, vaak lelijke betonnen schuurtjes die niet teveel mogen kosten.
In de jaren ’50 werd er toch wat meer aandacht aan geschonken. Een architect of bouwkundig tekenaar kreeg een bescheiden budget en wat tijd om er toch nog iets moois van te maken.
In Emmeloord zijn rond 1952 een drietal huisjes gebouwd in opdracht van de Directie Wieringermeer afdeling Noordoostpolder. (het toenmalig gemeentebestuur)
