Luchtwachttoren 6K1 Urk

Karel 1

De bovenzijde van de luchtwachtposten bestond uit een open platform. Daar speurden twee luchtwachters het luchtruim af met een kijker en op het gehoor. Hun taak was het signaleren van en waarschuwen voor laagvliegende vliegtuigen. Men was beducht voor vijandelijke indringers, die beneden het toenmalige radarbereik (circa 900 meter) vlogen. Richting en afstand bepaalden ze met het luchtwachtinstrument. De luchtwachters waren mannelijke vrijwilligers uit de omgeving van de posten. Ze werden opgeleid om vliegtuigen (zowel de eigen als de vijandelijke) te herkennen aan silhouet en motorgeluid.

Luchtwachtcentrum
De luchtwachters meldden de gespotte vliegtuigen per telefoon aan het luchtwachtcentrum in één van de acht luchtwachtregio’s. Die stonden in verbinding met het landelijke militaire hoofdkwartier van de luchtverdediging, het Sector Operations Centre in Driebergen. Daar besliste de gevechtsleiding over inzetten van gevechtsvliegtuigen en luchtdoelartillerie. Via het luchtwachtcentrum kwam ook de Bescherming Bevolking in actie, om de bevolking te waarschuwen en in veiligheid te brengen. Maar zover kwam het gelukkig allemaal niet, het bleef bij oefenen.

Bron foto hierboven: Urker Volksleven

Zie ook Codenaam ‘Karel 1’. De toren van het (semi-geheime) Korps Luchtwachtdienst op Urk. Artikel over luchtwachttoren Urk. Door Lub van den Berg, in Urker Volksleven 2016-2. Download artikel hier

Informatiebord:

In het kort:

• Luchtwachttoren: 6KI Urk (Karel I)
• Architect Marten Zwaagstra
• Bouwelementen: NV Schokbeton
• Type: 12.78
• Hoogte: Ruim 14 meter
• Bouwjaar: 1954
• Functie: Buiten gebruik

Karel I Tussen de klinkers ligt het fundament van een militaire uitkijktoren uit de Koude Oorlog (1945-1991). Deze luchtwachttoren, codenaam 6KI, ‘Karel I was onderdeel van een netwerk van 276 uitkijkposten verspreid over het land. Vrijwilligers van het Korps Luchtwachtdienst (KLD) keken er op uit naar vijandelijke vliegtuigen die lager vlogen dan de radar kon waarnemen. Die vijand verwachtte men uit het oosten: de Sovjets en hun bondgenoten uit de Warschaupactlanden.
Raatbouw
De luchtwachttoren is gebouwd in de winter van 1953-1954. Hij bestond uit prefab betonnen raatbouwelementen. Voordeel van het prefabsysteem was de snelle bouw en makkelijk kunnen variëren in hoogte. Het ontwerp was van architect Marten Zwaagstra.

NV Schokbeton uit Kampen produceerde de raatelementen. De fundering bestaat uit een betonnen bak van 1,80 meter diep. De montageploeg die eind januari 1954 arriveerde zette daar in 2 weken tijd een 14 meter hoge toren als een grote meccanodoos in elkaar. Totale prijs: 15.500 gulden.
Uitkijken naar de Russen
Op het open platform van de toren speurden luchtwachters in tweetallen met een verrekijker het luchtruim af. Ze gaven de gespotte vliegtuigen per telefoon door aan het luchtwachtcentrum in een bunker in Leeuwarden. Dat stond in verbinding met het landelijke commandocentrum van de luchtverdediging in Driebergen en later in Nieuw Milligen. Daar besliste de gevechtsleiding welke actie nodig was: onderscheppen van de vijand door eigen jachtvliegtuigen of onder vuur nemen door de luchtdoelartillerie. Ook de Bescherming Bevolking kreeg een seintje om de bevolking te waarschuwen. Gelukkig kwam het niet zo ver. De Russen kwamen niet.

Urker luchtwachters
De vrijwillige luchtwachters uit Urk kregen 2 uur per week les in vliegtuigherkenning. Eén zaterdagmiddag per maand oefenden ze op de toren. Ze stonden paraat om een eigen Meteor of Sabre te herkennen die speciaal voor hen vanaf Vliegbasis Leeuwarden of Twenthe een ronde vloog. De ploeg onder leiding van postcommandant Lourens Metz bestond uit zo’n 15 mannen, onder wie Karel Coener, Jo Gerssen, lede G. Koffeman, Jacob Loosman, Jan (van Reier) ten Napel, Jan Oost, Meindert Ras, Klaas Wakker en J. Zijnstra.

Kring Karel
De toren was geen lang leven beschoren. Steeds snellere vliegtuigen en verbeterde radar maakten het vla oog en oor volgen van vliegtuigen al na 10 jaar overbodig. In 1964 is de luchtwachttoren op Urk buiten gebruik gesteld en al snel gesloopt. Het betonnen fundament bleef als stille getuige achter, net als de beide andere in kring 6K:
– Emmeloord (Karel 2) In het Emmeloorderbos, Banterweg, Emmeloord, GPS 52.721182°, 5.751956°
– Ens (Karel 3) in het Enserbos, Drietorensweg, Ens, GPS 52.641469°, 5.830428°

Tekst en beeld: S. van Lochem, Aviodrome, Gerrit Wakker/Stichting Urk in Oorlogstijd, Tresoar Meer informatie: artikel Codenaam Karel door L van den Berg in Urker Volksleven 2016-2

• lokatie: 52,661850, 5,593730