Arbeiderskampen en barakkenkampen in de Noordoostpolder: een vergeten geschiedenis

Toen de Noordoostpolder in 1942 droogviel, begon een grootschalig ontginningsproject. Duizenden arbeiders werden ingezet om het nieuwe land geschikt te maken voor landbouw. Omdat de mechanisatie nog beperkt was en de bereikbaarheid slecht, verrezen meer dan dertig barakkenkampen voor tijdelijke huisvesting. Het eerste kamp werd al in 1941 bij Blokzijl geopend. In piekjaren verbleven meer dan vierduizend polderwerkers tegelijk in deze arbeiderskampen.

Ontstaan en opbouw van de arbeiderskampen in de Noordoostpolder

Een gemiddeld kamp bestond uit drie tot vier woonbarakken met elk plaats voor honderd mannen. De indeling was vaak volgens een vast plan, met in het midden een keuken- en kantoorbarak, opslagruimtes en een kantine. Sommige kampen weken af van dit patroon, zoals Blokzijl en Ramspol, die vanwege hun ligging in een lange rij stonden.

Dagelijks leven in de barakkenkampen

Het leven in de arbeiderskampen was eenvoudig en zwaar. Mannen werkten van vroeg in de ochtend tot laat in de avond op het land. Slaapvertrekken waren sober: houten britsen met strozakken, gedeeld met acht tot tien personen. Pas eind jaren vijftig verschenen gezamenlijke eetzalen in de keukens. Overdag bleven alleen de kampbeheerder, kantinebeheerder, kok en corveeërs achter in het kamp.

Vrije tijd en culturele activiteiten in de kampen

Ontspanning was schaars. In de avonden konden arbeiders in de kantine kaarten, biljarten of een film bekijken. Soms waren er optredens van cabaret- of muziekgroepen. Drank was verboden, waardoor de meeste mannen vroeg naar bed gingen. Ondanks de zwaarte van het werk ontstond er een hechte ‘mannencultuur’ met humor, kameraadschap en ook momenten van heimwee.

Arbeiderskampen voor gezinnen in de Noordoostpolder

Niet alle bewoners waren alleenstaanden. In enkele kampen, zoals bij Marknesse en Urkervaart, stonden gezinsbarakken. Deze werden bewoond door gezinnen waarvan het hoofd werkzaam was in het kamp of op de cultuurboerderijen.

Wat bleef er over van de barakkenkampen?

Na de oorlog kregen veel barakken een nieuwe bestemming. Sommige werden gebruikt als interneringskamp voor NSB’ers, andere als tijdelijke school of noodziekenhuis. Uiteindelijk verdwenen bijna alle arbeiderskampen uit de Noordoostpolder.
Enkele uitzonderingen bestaan nog: de stenen barak in Marknesse, nu Sociaal Cultureel Centrum De Marke, de Pioniersbarak in Tollebeek (gerestaureerd in 2006) en een klein restant in Nagele. Deze plekken vormen de laatste tastbare herinneringen aan de pionierstijd van de polder.

Kies uit het menu:

L.F. Dammers

‘De mooiste jaren van het leven’

Het fotoalbum van L.F. Dammers. Geschonken aan emmeloord.info

Hij was student in Delft, weigerde de ariërverklaring te tekenen en dook vervolgens onder.
In de Noordoostpolder. 1942 – 1943
Hij heeft, zoals voorin het album vermeld, enkele malen gezegd: “Het waren de gelukkigste jaren van mijn leven.”

Emmeloord.info is dankbaar en toont graag de informatie aan een breed publiek.

fotoalbum L.F. Dammers

Ontvangen van Gerard van Klaveren.

“Foto’s van een werkkamp in de NO-Polder waar mijn vader Frans van Klaveren gedurende de oorlogsjaren verbleef, vermoedelijk in 1943
– Een passage uit zijn ‘memoires’ waarin de aanleiding tot en zijn ervaringen met zijn werkzaamheden in de polder staan vermeld.

Uit zijn memoires kan ik opmaken dat het werkkamp waar hij verblijf in de nabijheid van de Zwolsevaart moet hebben gelegen.”

Van Klaveren links op de foto:

Emmeloord.info is dankbaar en toont graag de informatie aan een breed publiek.

Frans van Klaveren

Zwarte bladzijde.

Na de oorlog werden de arbeiderskampen van de Noordoostpolder omgevormd tot interneringskampen. Zo’n 5.000 mensen werden hier opgesloten en aan het werk gezet. Als straf, omdat ze bijvoorbeeld lid waren geweest van de NSB.

meer info

Reglement van orde voor de in de barakken gehuisveste arbeiders.

(automatische tekstherkenning uit krant:)

1. De in de barakken gehuisveste arbeiders zullen de bevelen van den kok-beheerder stipt moeten opvolgen.

2. In elke woning wordt uit hun midden een kamerwacht aangewezen, die aansprakelijk is voor orde, tucht en een juiste naleving van alle gegeven of nog te geven voorschriften. De aanwijzing geschiedt door den kok-beheerder.

3. Zij moeten de grootst mogelijke netheid en zindelijkheid betrachten.

4. Zij zijn verplicht elken morgen voor het verlaten van het kamp de woonvertrekken en slaapkamers grondig aan te vegen en in orde te brengen.

5. Een half uur voor den aanvang van het werk moeten zij hun bedden behoorlijk hebben opgemaakt en de dekens volgens voorschrift van den kok-beheerder netjes opgevouwen op het hoofdeinde van de stroozakken hebben gelegd.

6. Voor en na de maaltijden behoort een oogenblik stilte in acht te worden genomen. De kamerwacht is hiervoor aansprakelijk.

7. Er mag in de woningen niet gemorst worden met koffie, thee enz. Onder de kraan van de koffie- en theeketels zal zoo noodig een emmer worden geplaatst om vervuiling van de vloeren te voorkomen.

8. Het is verboden in de kampgebouwen te spuwen.

9. Het is verboden in de slaapvertrekken te rooken.

10. Papier, etensresten, asch en andere afval mogen slechts op de daarvoor aangewezen plaatsen worden gedeponeerd.

11. In de woningen of kastjes mogen geen etensresten worden achtergelaten. Deze moeten onmiddellijk in de spoelington worden gedeponeerd.

12. Onder de bedden en stroozakken mag niets worden geborgen.

13. Het is verboden spiritus, petroleum, benzine of andere licht ontbrandbare stoffen in de kampen te brengen, te doen brengen of voorradig te hebben, terwijl ook toestellen, welke met deze brandstoffen gestookt kunnen worden, niet aanwezig mogen zijn.

14. Het is verboden alcohol-houdende dranken in het kamp te brengen, te doen brengen, te gebruiken of in voorraad te hebben.

15. Brandbout mag niet in het kamp worden gebracht of in voorraad worden gehouden.

16. Het meebrengen van eigen radiotoestellen kan niet worden toegestaan.

17. Beschadiging van gebouwen of inventaris, of zoekmaken van inventarisgoederen, enz., door schuld van een tewerkgestelde, moet door dezen worden vergoed.

18. Uiterlijk een uur na het begin van de maaltijden zorgen zij voor het behoorlijk schoon-maken van de gamellen, koffie- en theeketels. Zij zijn verplicht gamellen en aluminium-ketels op een door den kok-beheerder te bepalen tijdstip in de keuken terug te brengen.

19. Wandversleringen in de kamers en slaapgelegenheden mogen niet worden aangebracht, teazlj zalks wordt goedgekeurd door den kok-beheerder. Kwetsende en onzedelijke af-beeldingen zijn in ieder geval verboden.

20. Zij moeten hun kastjes goed in orde houden en zorgen, dat de inhoud daarvan altijd zin-delijk en netjes is. Voor diefstal of zoek raken van hun privé-eigendommen stelt het Rijk zich niet aansprakelijk.

21. Door of nemens de Directie kan aan een ambtenaar of aan den kok-beheerder opdracht worden gegeven de kastjes te controleeren. Deze contrôle geschiedt in het bijzijn van den betrokken tewerkgestelde.

22. Zij zullen zich onthouden van opruiende taal, vloeken, het voeren van politieke propagan-da en moeten alles nalaten wat anderen in hun geloof of gevoelens kan kwetsen of met de goede zeden in strijd is.

23. Het in voorraad hebben van verboden of te verbieden lectuur of het verspreiden daarvan wordt streng gestraft.

24. Zij zijn verplicht terstond en nauwgezet uit te voeren wat door den kok-beheerder aan hen wordt opgedragen in verband met het voorkomen en bestrijden van brand.

25. Zij mogen gedurende den nacht het kamp niet verlaten, tenzij de kok-beheerder daartoe machtiging heeft gegeven.

26. Zij moeten zorgen aanwezig te zijn op de voor de maaltijden vastgestelde tijdstippen. Laten zij een maaltijd voorbijgaan, dan kunnen zij er geen aanspraak op maken dezen maaltijd in te halen. Bij overwerk en dergelijke bel behooren zij den kok-beheerder tijdig in te lichten, opdat eten kan worden bewaard.

Augustus 1941.