Het leeuwenmonument
De Leeuwen
Deze vier leeuwen waren het eerste kunstwerk van de Noordoostpolder. Het tweede kunstwerk was De drie muzen op de entree van Schouwburg ’t Voorhuys.
Noordoostpolder (en omstreken) heeft een haat-liefde relatie met de leeuwen.
Een mooi verhaal. Hoe het allemaal begon …..
.
De leeuwen in een notendop
–
Bart van Hove
De Leeuwen zijn gemaakt door Bart van Hove. Hij is ook de maker van het monument in Artis.
De Leeuw is duidelijk te herkennen.
Spuuglelijk
Echt succes had Van Hove niet met zijn monument in Artis.
Het architectuur- en bouwtijdschrift ‘De Opmerker’ schrijft: “De voornaamste fout, waaraan dit werk zijn fiasco heeft te danken, is het totaal gemis aan goede architectuur. Blinkt het vrouwenfiguur al niet door bijzondere schoonheid uit, de leeuw mist totaal alle aantrekkelijkheid en gelijkt nog meer op een oudenman, dan zoals Hildebrand zegt dat een leeuw er in een beestenspel uitziet. Hoe is het mogelijk, vlak voor de galerij der wilde dieren, waar men een prachtige leeuw in natura kan bewonderen, zulk een parodie op dit edele dier te plaatsen. Arme kunst, die zulk een natuur tot leermeester heeft.”
Er zijn nu dus 13 leeuwen.
- Twee originelen aan de Meldestraat
- Twee originelen in Kraggenburg
- Vier replica’s onder de Poldertoren
- Eén replica in Nagele
- Vier nieuwe oude leeuwen in Zeeburg
En nog een model van gips
In de collectie van het Amsterdam Museum bevindt zich nog een klein gipsen model van één van deze leeuwen. Dit ontwerp-model werd in 1890 aangeboden aan J.M.F. Wellan, één van de ontwerpers van het Merwedekanaal.
22 cm x 33.2 cm x 16.5 cm (h,b,d)
Maakt dit 14 exemplaren ?
Wellan was van 1 nov 1894 tot 1 okt 1900 hoofdinspecteur was bij ’s Rijks Waterstaat, (later: Rijkswaterstaat) Aardig te vermelden is dat J.M.F. Wellan ook onderzoek heeft gedaan naar het “droogmaak-plan Zuiderzee” van zijn Rijkswaterstaat collega J.A. Beijerick. Een plan dat later door T.J. Stieltjes werd omgewerkt en ingediend.
bronnen: link
Bentheimer zandsteen
De Leeuwen zijn gemaakt van Franse bergsteen.
De sokkels waren bekleed met ‘Bentheimer zandsteen‘ dat in 1948 op kavel R43 gevonden is in een scheepswrak uit de zeventiende eeuw.
Toen de polder in ’42 droog kwam te liggen, werden diverse scheepswrakken gevonden die eerder op de Zuiderzee waren vergaan.
Op kavel R43 net boven Marknesse (kavelkaart) stuitte men op een schip die als lading een hoeveelheid van 14 blokken Bentheimer zandsteen vervoerde.
Deze blokken steen zijn gebruikt voor de bekleding van het Leeuwenmonument.
Toen de leeuwen in opslag gingen en het leeuwenmonument werd afgebroken, is het zandsteen teruggegeven aan de pachter van kavel R43. Deze cultuurboerderij van het type Q7h uit 1943 aan het begin van de Oosterringweg draagt nog steeds de naam : ‘De 14 blokken’. Nu is de pachter J. Visscher, vroeger Togtema.
Bentheimer zandsteen is een zuivere en relatief stevige zandsteen met een gelijkmatige structuur, die zich voor vele doeleinden leent. De steen heeft aanvankelijk een licht geelbruine kleur, die later door verwering steeds donkerder wordt.
Bentheimer zandsteen werd gewonnen in steengroeves in de Graafschap Bentheim in Duitsland en werd daar aangeduid als ‘Bentheimer Gold’.
Verscheidene monumenten van nationale allure zijn opgetrokken uit de Bentheimer zandsteen, zoals het Paleis op de Dam en de Martinitoren in Groningen.
Een zeldzame ansichtkaart uit mijn privé verzameling. Alleen daarop is de inscriptie van de linker Leeuw goed te lezen:
HET MONUMENT WERD DE DIRECTIE VAN DE
NOORDOOSTPOLDER AANGEBODEN DOOR DE
GEZAMENLIJKE AMBTENAREN BIJ DE HER-
DENKING VAN HET 10 JARIG⋅ BESTAAN
VAN DE NOORDOOSTPOLDER
Hoewel officieel de Noordoostpolder droog viel op 9 september 1942 heeft men gemeend om voor deze herdenking het begin van de zomer te kiezen, daar dan het oogstseizoen nog niet is aangebroken en het een veel gunstiger tijd is voor het toerisme.
Van 2 tot en met 5 juli 1952 wordt in de Noordoostpolder het feit herdacht, dat tien jaren geleden deze polder aan de golven werd ontrukt.
Monument te Emmeloord
(Van een correspondent)
In het kader van de herdenking van het tienjarig bestaan van de Noordoostpolder in 1952 heeft het personeel van de directie het Leeuwenmonument op de Deel te Emmeloord laten vervaardigen ten einde op die wijze permanent de afsluiting van de eerste periode van ingespannen noeste arbeid voor de toekomst te symboliseren. De bekleding van de voetstukken van dit monument is vervaardigd van Bentheimer zandsteen, gevonden in de Noordoostpolder, in een scheepswrak uit de 17e eeuw. Op een muurtje zullen belangrijke polderdata, zoals de droogvalling van het nieuwe land en dergelijke worden vermeld.
Algemeen Handelsblad 16-10-1953
De inscriptie op een andere sokkel was de volgende:
DEZE 4 LEEUWEN ZIJN AF-
KOMSTIG VAN DE ,,SYPHON”
TE ZEEBURG BIJ AMSTER-
DAM DIE IN 1942 BUITEN
GEBRUIK WERD GESTELD
DE STEEN VAN DE BEKLEDING WERD
GEVONDEN OP KAVEL R43 IN EEN
SCHEEPSWRAK UIT DE 17E EEUW
Hieronder een gedetailleerd chronologisch verslag.
1891
De vier leeuwenbeelden zijn aan het eind van de negentiende eeuw gemaakt door Bart van Hove en stonden voor de grote sluis van het Merwedekanaal bij Zeeburg. Zij bewaakten vanaf 1891 de syphon onder het toenmalig Merwedekanaal.
De syphon werd aangelegd om het Amsterdamse grachtenwater onder het nieuwe kanaal door in het IJ te spuien en het frisse water van het IJ in de grachten binnen te laten.
Ontwerptekening van een siphon onder het Amsterdam – Merwedekanaal bij Amsterdam tot uitlozing en waterverversing van stadswater: lengte-doorsnede met binnen- en buitenhoofd en waterpeilen 1:100 1:100 en plattegrond 1:1.000.
Illustratie bijlage 23 bij publicatie in Tijdschrift koninklijk instituut van ingenieurs te ‘s-Gravenhage. (Notulen 1887-1888, zie de bibliotheek van de TU Delft. Link opent in nieuw venster.)
Met detail van een leeuw bij het binnenhoofd aan de zijde van het uitwateringskanaal en gericht naar het kanaal. Met toelichting over de techniek van de grondduikers onder het kanaal. De beelden zijn gemaakt door Bart van Hove.
Bij de aanleg van het Merwedekanaal rond 1890 was het nodig om het overtollige water van de gemeente Amsterdam en het hoogheemraadschap Amstelland af te voeren naar de Zuiderzee via buizen onder het kanaal, een zgn sifon. Voordat het kanaal er was kon het stadswater via uitwateringsluizen rechtstreeks afvoeren naar de Zuiderzee. In het archief van het hoogheemraadschap Amstelland werd geen informatie gevonden over de betekenis van dit waterwerk voor de waterhuishouding van Amstelland.
Bij de bouw ca 1882 van de sifon van Zeeburg werden 4 leeuwen geplaatst aan weerszijden van het Merwedekanaal. Wegens de verbreding van het kanaal rond 1940 werden de leeuwen verwijderd. In 1953 heeft de landdrost van de Noordoostelijke Polder de schenking van de leeuwen aanvaard van de Directie Wieringermeer. Deze zijn geplaatst in Emmeloord als symbolisering van de afsluiting van de eerst 10 jaar van de kolonisatie van de Noordoostpolder. Na de verwijdering van de schutsluis in het kanaal bij Zeeburg herplaatste RWS in 2015 replicas van deze leeuwen.
bron: Historisch archief van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht
1899
In Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift 1899
door John F. Hulk:
De vier uit Franschen bergsteen gehouwen leeuwen, welke, liggende op hunne granieten voetstukken, de groote sluis van het Merwedekanaal bij Zeeburg een monumentaal karakter verleenen, geven een impressie van kracht en majesteit; karaktervolle getuigen van het veelzijdig talent van den kunstenaar en diens doorwrochte kennis der natuur.
1942 opgeslagen in Amsterdam
De syphon werd tijdens de aanleg van het Amsterdam Rijnkanaal (een verbreding en verlenging van het bestaande Merwedekanaal) afgebroken.
De leeuwen verdwenen uit het oog, in opslag.
Eind jaren ’40
De Leeuwen worden waargenomen in Emmeloord.
Het hoe en waarom is niet bekend. Gegeven door Amsterdam ? Gemeente of stad ? Of Rijkswaterstaat ? Onbekend.
Ze zijn gefotografeerd op diverse plaatsen, onder andere aan de Nagelerstraat, op het Veerplein naast de Guido de Bresschool.
Deze foto is gerestaureerd en vergroot door Martin Tank. Zie zijn facebook Emeloirt
1952 – 10 jarig Noordoostpolder
De Noordoostpolder viert zijn 10 jarig bestaan. De Leeuwen uit Amsterdam worden door ‘Directie van de Dienst der Zuiderzeewerken’ (het toenmalig gemeentebestuur van Noordoostpolder) geschonken aan het Openbaar Lichaam De Noordoostelijke Polder.
Tien jaar Noordoostpolder’ werd aangegrepen voor het vervaardigen van een Leeuwenmonument op De Deel. Het ontwerp kwam van de stedenbouwkundige Theo Verlaan, een architect in dienst van De Directie Wieringermeer afdeling Noordoostpolderwerken, de voorloper van de Gemeente Noordoostpolder.
De brug over de stadsgracht, vlak bij de geplaatste leeuwen kreeg de naam “De leeuwenbrug”.
De Sokkel
En Emmeloord was er blij mee. In Zeeburg stonden de leeuwen, gemaakt van Franse bergsteen op een granieten voet.
Hier werden ze geplaatst op een sokkel die bekleed werd met Bentheimer zandsteen, gevonden in een scheepswrak die in 1948 op de drooggevallen Noordoostpolder-bodem geborgen werd .
1963: gemor
Rond 1963 groeide binnen de gemeenteraad de mening dat de Leeuwen de verkeersveiligheid nadelig beïnvloedde.
De kruising – Lange Dreef – Korte Dreef – Nagelerstraat – Deel was te onoverzichtelijk. Het verkeer kon moeilijk om de Leeuwen heen kijken en het verkeer uit de Korte Dreef moeilijk zien aankomen..
1964 Een leeuw geschonken aan Blankenham
In de Oudejaarsnacht van 1963 op 1964 roofden inwoners van Luttelgeest het hoogwater-kanon van Blankenham. Het kanon werd overigens keurig teruggebracht.
De toenmalige Burgemeester van Noordoostpolder F.M. van Panthaleon van Eck stelde voor dat één van de leeuwen naast het kanon de wacht moest houden en gaf daarvoor een leeuw cadeau aan Blankenham.
De bevolking van Noordoostpolder stond op zijn achterste benen. De leeuw moest en kwam retour.
Blankenham zegt het kanon moedig te hebben heroverd en een leeuw als krijgsbuit te hebben meegenomen.
1964 Het doek valt
Het doek valt voor de Leeuwen. Ze belemmeren teveel het uitzicht op het kruispunt en worden verwijderd.
Er zijn plannen om de Leeuwen te verhuizen naar het wandelpad nabij de Poldertoren.
Ze worden ’tijdelijk’ geparkeerd op de gemeentewerf.
1965 Kraggenburg
Tijdens een oudejaarsstunt van 1964 op 1965 heeft Kraggenburg één van de leeuwen ‘gepikt’ en versleept naar Kraggenburg.
De gemeente Noordoostpolder toonde zich een goed verliezer en schonk Kraggenburg een tweede leeuw.
Deze staan nu aan de poort van het dorp.
Sindsdien wordt het dorp wel Leeuwenburg genoemd, heet de carnavalsvereniging De Zotte Leeuwkes en wordt in de winter de Leeuwenronde geschaatst.
Ze hebben een gespiegeld stelletje gekregen. De ene leeuw heeft zijn linkerpoot over de rechterpoot en de andere leeuw andersom. Of andersom.
Nadat de leeuwen aan Kraggenburg geschonken waren, heeft de gemeente de Bentheimer zandsteen van de sokkel geschonken aan dhr Togtema, landbouwer aan de Oosteringweg op wiens land het wrak gelegen had.
Een vermakelijk en gedetailleerd verslag leest u hier.
1969 Meldestraat
Leeuwen blijven aantrekkelijke objecten om ter gelegenheid van de jaar wisseling te verplaatsen. Dat bleek ook op de drempel ’68-’69 weer: de twee overgebleven leeuwen, die verkleumd op het terrein van Publieke Werken aan beter tijden dachten, zijn oudejaarsavond door jongelui overgebracht naar de in gang van de jeugdsoos-clubhuis in de Meldestraat.
De gemeente, wakker geschud, verplaatste de twee leeuwen naar de groene strook aan de Meldestraat waar ze tot aan de dag van vandaag rustig mijmeren.
Met dank aan Frans Visser.
Symmetrie
De leeuwen lijken exact gelijk, maar er is symmetrie.
De ene leeuw heeft zijn rechter poot over de linker poot geslagen terwijl dat bij de andere leeuw andersom is.
gespiegeld
1976 Nagele
Tijdens de jaarwisseling 1975 1976 heeft Nagele een leeuw versleept van Kraggenburg naar Nagele.
Het dier ging per omgaande terug, maar niet voordat Piet van der Sar via een gipsen mal een kopie had gemaakt.
Deze kloon staat nu in Nagele, de kwaliteit is inmiddels behoorlijk verslechterd al heeft het dier medio 2019 weer een fris verfje gekregen.
2010 – Welpenbrug
De Leeuwenbrug en Leeuwenkruising aan de Nagelerstraat – Lange dreef zijn vernoemd naar de leeuwen.
Twee van deze Leeuwen staan nu aan de Meldestraat.
Aardig om te weten dat in 2010 de fietsbrug over de Espelervaart, nabij de Hoefbladstraat en Meldestraat de toepasselijke naam ‘De Welpenbrug’ heeft gekregen.
2010 – Nieuwe Leeuwen
Lion Noir
Het plein rond De Poldertoren is opgeknapt. En Emmeloord mistte zijn Leeuwen.
Maar de Meldestraat wilde de leeuwen niet meer kwijt. En Kraggenburg al helemaal niet.
Men besluit een serie extra leeuwen te laten vervaardigen.
Naar een idee van kunstenares Marieke van Diemen heeft men een afgietsel gemaakt van één van de leeuwen aan de Meldestraat en vier replica’s gemaakt.
Daarom is hier van symmetrie geen sprake meer. De ene leeuw had zijn rechter poot over de linker poot geslagen terwijl dat bij de andere leeuw andersom was. Nu hebben alle replica’s de rechter over de linkerpoot.
Toch zijn ook deze vier leeuwen niet exact gelijk. Marieke van Diemen heeft bewust bij iedere individuele leeuw enkele ‘onvolmaaktheden’ aangebracht.
De ‘echte leeuwen’ zijn uit steen gehouwen. Deze leeuwen zijn met behulp van een rubber mal nagemaakt en gegoten van zwart ‘basalt beton’.
Deze leeuwen met als naam Lion Noir zijn op 22 april 2010 geplaatst. Anno 2019 zijn ze trouwens niet zo zwart meer.
bron en foto’s mariekevandiemen.nl De firma http://www.authentiekeplafonds.nl/ heeft de mal gemaakt, Nimis Beton te De Cruquius heeft de replica’s gemaakt.
2013 het verhaal gaat verder ……
Wanneer in 2013-2015 de laatste resten van het oude sluiscomplex aan het Amsterdam-Rijnkanaal gesloopt worden, vraagt Rijkswaterstaatmedewerker Herman van Dijk zich af waar hun leeuwen toch gebleven zijn.
Herman zet zijn tanden er in. ‘ Wie heeft die Leeuwen’.
Even googelen > emmeloord.info De Noordoostpolder dus !
En Emmeloord wil ze echt niet teruggeven. Eens gegeven….
Kraggenburg wil zo ook zeker niet meer missen.
Een grote meevaller voor Van Dijk is dat de leeuwenmal – waarmee nieuwe leeuwen afgegoten kunnen worden – nog steeds in Emmeloordse handen is én dat Emmeloord bereid is deze mal ter beschikking te stellen. Met de mal van de leeuw (Lion Noir) maakt Amsterdam daardoor weer vier nieuwe Leeuwen.
Alhoewel vastgesteld moet worden dat de oorspronkelijke roofdieren nog steeds in de Noordoostpolder staan, kunnen we stellen dat sinds 2015 weer vier leeuwen pronken aan de ingang van het Amsterdam-Rijnkanaal.
Alle beelden in Amsterdam zijn gemaakt aan de hand van het afgietsel en zijn dus allemaal grotendeels hetzelfde; rechter voorpoot over de linker.
Wie was Bart van Hove.
Den Haag, 1850 – Amsterdam, 10 februari 1914
was een Nederlandse beeldhouwer.
Van Hove kwam voort uit een kunstenaarsgeslacht; zowel zijn grootvader Bartholomeus Johannes van Hove (1790-1880) als zijn vader Johannes Huybertus van Hove (1827-1881) was kunstschilder.
Zelf studeerde hij eerst aan de Haagse Tekenacademie in zijn geboorteplaats en vervolgens van 1870 tot 1874 aan het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen.
Daarna had hij tot 1878 les van P.J. Cavelier in Parijs.
Dit werd mogelijk gemaakt dankzij een Koninklijke Subsidie voor de Schilderkunst van Prins Hendrik.
In 1881 maakte hij een studiereis naar Italië.
Na terugkomst in 1882 ging hij in Amsterdam wonen.
In 1885 werd Van Hove leraar aan de Kunstnijverheidsschool Quellinus in de hoofdstad en van 1889 tot 1900 was hij daar directeur. In 1900 werd hij hoogleraar aan de Rijksakademie van beeldende kunsten te Amsterdam, wat hij tot zijn dood in 1914 zou blijven. Bovendien is Bart van Hove meerdere jaren voorzitter geweest van de kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae.
Als beeldhouwer maakte hij vooral veel portretbustes en standbeelden.
De Oranjevereniging heeft ter gelegenheid van 75 jaar Vrijheid de grootste Vlag van Nederland gehesen op De Deel.
De vlag meet 37,5 bij 25 meter en wappert voor de vrijheid in het centrum van Emmeloord. ‘We kunnen in de huidige corona tijd niet echt feest vieren , maar er wel een feestelijke dag van maken’, laat de Oranjevereniging weten.