Wieringermeerpolder
Vergeten
Inwoners van de Noordoostpolder vergeten vaak dat De Wieringermeerpolder hen voor ging.
Voor ons zijn de Zuiderzeewerken:
- De Noordoostpolder met Emmeloord
- Oostelijk Flevoland met Lelystad
- Zuidelijk Flevoland met Almere
Wij denken aan Flevoland, aan de IJsselmeerpolders.
Maar strikt genomen ging De Wieringermeerpolder ons voor.
Even
in een notendop
uitleggen
aan de hand
van een tijdspad:
1916 Storm
Een zware storm op de Zuiderzee teistert het aangrenzende land aan alle kanten. De complete Anna Paulowna polder liep onder water.
Nederland was er klaar mee.
Er werd al 30 jaar gepraat, de Zuiderzeevereeniging was al in 1886 opgericht, maar nu, onder leiding van de minister van Waterstaat Prof. Dr. Cornelis Lely ging het snel.
1918 Zuiderzeewet
De plannen:
- De afsluitdijk
- het zuidoostelijk deel (nu Oostelijk en Zuidelijk Flevoland)
- Noordwestelijke polder (Wieringermeer)
- Markerwaard
- Noordoostpolder
1926 Proefpolder
In 1924 kwam Lovink met het voorstel een kleine proefpolder aan te leggen om praktische ervaringen op te doen met het in cultuur brengen van de gronden in de nieuw aan te leggen Wieringermeer.
Om die reden werd in 1926-1927 bij het dorp Andijk in de Zuiderzee een 40 hectare grote proefpolder aangelegd.
1930 Wieringermeerpolder
Opschieten. Omdat Nederland grote behoefte had aan landbouwgrond werd in 1927 de aanleg van de Wieringermeer versneld.
Dus nog voor de aanleg van de afsluitdijk.
De 18 km lange dijk werd dus in de Zuiderzee aangelegd en moest zwaarder worden uitgevoerd.
Op 21 augustus 1930 viel de polder droog. Vanaf 1934 werd het nieuwe land in cultuur genomen.
De polder was feitelijk geen IJsselmeerpolder, maar een Zuiderzeepolder.
De Noordoostpolder is daarom wel de eerste en oudste IJsselmeerpolder.
1932 Afsluitdijk
Gelijk met de aanleg van de Wieringermeer polder in 1927 werd ook begonnen met de aanleg van de afsluitdijk.
28 mei 1932, om 13.02 uur werd de Afsluitdijk gesloten. De Zuiderzee werd IJsselmeer.
1942 Noordoostpolder
1945 Duitsers blazen de dijk op.
Vlak voor de bevrijding, op 17 april 1945, blazen de Duitsers de dijk van de Wieringermeerpolder op.
De pas 15 jaar oude polder Wieringermeer liep binnen twee etmalen onder water. De Duitsers laten het land blank staan (inundatie) om een geallieerde luchtlanding in de buurt van de Afsluitdijk te voorkomen. Zevenduizend bewoners en zeker 1000 onderduikers moeten vluchten.
- Verwoest werden 400 boerderijen, 1000 woningen, 7 scholen, 2 kerken en vele pakhuizen/schuren
- Beschadigd (licht of zwaar): 150 woningen, 100 boerderijen, 7 kerken
- Verloren gegaan: 20.000 ha oogst, landbouwwerktuigen en huisraad
De beide gaten waren gedicht op 5 augustus 1945. Er was toen een nieuwe dijk om de gaten aangelegd. De gemalen Lely bij Medemblik en Leemans bij Den Oever konden op 9 augustus beginnen met droogmalen. Op 11 december was al het water uitgeslagen, na 124 dagen pompen.
Ook de Noordoostpolder beleeft bange momenten als het gerucht gaat dat de Duitsers de dijk nabij Rutten willen opblazen.
Het verhaal gaat dat dit plan is verijdelt door drie dappere Poolse soldaten in Duitse krijgsdienst, Lipowski, Sloma, Brillowski en Pufelski, die contact onderhielden met de illegaliteit.
De algemeen verbreide opvatting, dat deze Polen een aandeel hadden in het voorkomen daarvan, is later weersproken.
Maar aan dit verhaal danken we nog wel de Polenweg en Polentocht in Noordoostpolder.
Bestuur
Wie werd de baas ? Daar had Nederland al wat slechte ervaring mee. Er was links en rechts al meer land ingepolderd.
De Haarlemmermeerpolder bijvoorbeeld. Haarlemmermeer, een natte boel net onder het huidige Schiphol. Het werd ook wel ‘de Waterwolf’ genoemd.
En net zoals de storm van 1916 het startsein gaf voor Flevoland, gaf hier een storm in 1836 het startsein. In 1840 ging bij Hillegom de eerste spade in de grond en in 1852 was de boel droog.
En vervolgens werd de polder aan haar lot overgelaten ! Chaos, anarchie, ziektes en diepe armoe waren het gevolg.
Het Rijk wilde koste wat kost een herhaling van die ellende vermijden.
In 1930 werd de Directie van de Wieringermeer in het leven geroepen met als doel de polders (meervoud) te ontwikkelen en alles in goede banen te leiden. En met alles, bedoelde men ook echt alles. De Voorlopige Directie zorgde voor de uitgifte van cultuur- en bouwgronden, bebossing en beplanting, woningbouw, de aanleg van de waterleidingen, elektriciteit, het onderwijs en medische en godsdienstige verzorging. Nu is dat een heel normale gang van zaken in Nederland. In het begin van de twintigste eeuw was die verregaande staatsbemoeienis ongekend.
Het Rijk stelde arbeiders aan om het land te ontginnen en ook de eerste boeren werden zorgvuldig geselecteerd.
Het was een groot succes. De bewoners kwamen overal vandaan. Iedereen had zijn oude leven achter zich gelaten en gezamenlijk groeide een nieuwe gemeenschap. Verenigingen schoten als paddenstoelen uit de grond. Het waren er al snel zoveel dat er gekscherend werd gesproken over ‘de Wieringermeerziekte’.
Na de Wieringermeerpolder volgde de Noordoostpolder. 1940 De Duitsers hadden het inmiddels voor het zeggen. Alhoewel de werkzaamheden werden gedoogd, werd ook veel verboden of afgekeurd. Het was ‘op eieren lopen’.
Het is daarom dat men geen nieuw bestuur voor de Noordoostpolder heeft durven voor te stellen, maar voorzichtig sprak van:
‘Directie van de Wieringermeer, afdeling Noordoostpolderwerken’.
in de volksmond kortweg: de Directie. In 1963 is de naam veranderd in Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, afgekort RIJP.
Vanaf 1937 werd de directeur van de Directie (dr. Ir. S. Smeding ) tevens landdrost van het openbaar lichaam.
De afsluitdijk
De ontstaansgeschiedenis van de Afsluitdijk
Het idee om de Zuiderzee af te sluiten gaat verrassend ver terug, tot in de 17e eeuw. Destijds ontbraken echter de technische kennis en middelen om zo’n grootschalig project te realiseren. Het duurde tot 1891 voordat ingenieur Cornelis Lely een praktisch uitvoerbaar plan ontwikkelde. Als minister van Waterstaat wist Lely in 1913 het kabinet te overtuigen om dit project op de politieke agenda te zetten. Toch werden de plannen voorlopig uitgesteld.
Een keerpunt in de geschiedenis
De omstandigheden veranderden ingrijpend tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het gebrek aan voedsel in Nederland maakte duidelijk hoe belangrijk zelfvoorziening was. Meer landbouwgrond werd noodzakelijk, en Lely’s inpolderingsplannen kregen nieuwe aandacht. De ramp van 1916, toen een zware overstroming in het Zuiderzeegebied dodelijke slachtoffers en grote schade veroorzaakte, gaf de doorslag. Vanaf dat moment werd de realisatie van de Afsluitdijk urgenter. In 1917 presenteerde Lely zijn definitieve plannen, en een jaar later werd de Zuiderzeewet aangenomen.
De bouw van de Afsluitdijk
De daadwerkelijke bouw begon in 1920. Door economische tegenslagen lag het project korte tijd stil, maar vanaf 1925 werden de werkzaamheden hervat in een hoger tempo. Duizenden arbeiders, waaronder steenzetters van ver buiten de regio, werkten dag en nacht aan deze enorme uitdaging: het aanleggen van een dijk van ruim 30 kilometer dwars door zee. In 1932 werd de klus geklaard en het laatste gat in de dijk gedicht. Dit historische moment bracht echter niet alleen vreugde.
Voor de dorpen die afhankelijk waren van de visserij in de Zuiderzee betekende de komst van de Afsluitdijk een grote verandering. Het water veranderde snel van zout naar zoet, waardoor de visserij instortte. Hoewel de overheid financiële compensatie bood, moesten veel vissers noodgedwongen een nieuw beroep zoeken.
Een strategische rol in oorlogstijd
Tijdens de meidagen van 1940 speelde de Afsluitdijk een cruciale rol. Bij Kornwerderzand wisten Nederlandse troepen een Duitse aanval af te slaan, ondanks hun numerieke en technische achterstand. De verdediging van de stelling was een van de weinige successen tegen de Duitse Blitzkrieg. Dit bijzondere hoofdstuk van de Tweede Wereldoorlog is vandaag de dag te ontdekken in het Kazemattenmuseum op Kornwerderzand.
De toekomst van een icoon
Na 90 jaar is de Afsluitdijk nog steeds een belangrijk onderdeel van de Nederlandse waterbeheersing en landwinning. Toch staat het bouwwerk nu voor nieuwe uitdagingen. Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel, en de oude sluizen kunnen het overtollige water niet langer efficiënt verwerken. Om de veiligheid te waarborgen en het erfgoed in ere te houden, wordt de dijk gemoderniseerd. Hiermee blijft dit iconische bouwwerk ook in de toekomst zijn functie vervullen.
(AI)
Dorpen
De grote plannenmaker binnen de Wieringermeer was de Delftse hoogleraar bouwkunde M.J. Granpré Molière.
In zijn eerste plan was sprake van 13 kleine dorpjes. Het werden er uiteindelijk slechts vier. De gedachte gold dat de dorpjes niet te groot mochten worden, omdat in grote dorpen de arbeiders te veel macht zouden kunnen krijgen en het daardoor broeinesten van opstandige activiteiten konden worden.
- Slootdorp
- Middenmeer
- Wieringerwerf.
- Kreileroord, dateert uit de jaren ’50.
Stichting Joodse Arbeid
Van 1934 tot de opheffing door de Duitse bezetter in 1941 was bij Slootdorp een werkdorp van de Stichting Joodse Arbeid gevestigd, waar jongeren uit Duitsland en Oostenrijk die voor het opkomende antisemitisme in hun vaderland waren gevlucht, werden opgevangen. De vaak hooggeschoolde jongeren kregen in het dorp een agrarische of technische opleiding die hun kansen op emigratie naar Palestina moest vergroten. Het nog bestaande hoofdgebouw werd door hen zelf gebouwd. Eromheen lagen woonbarakken en een meubelmakerij, een timmerwerkplaats, een smederij en een bakkerij. Na de sluiting van het dorp op last van de Duitse autoriteiten, werden de 300 resterende joodse werkdorpers elders ondergebracht. Meer dan de helft werd later in de oorlog alsnog opgepakt en op transport gesteld naar de concentratiekampen. De overlevenden raakten over de hele wereld verspreid. Velen hielden tot op hoge leeftijd contact met bewoners van de Wieringermeer.
