Rondje Urk
Het rondje Urk is een leerzame wandeling over de historie van het eiland en langs leuke kunstobjecten, zoals een uit hout gesneden Urker paartje aan het eind van de Pyramideweg. Het palenscherm markeert het oude eiland Urk en op diverse plaatsen staan borden met informatie over de geschiedenis. Het palenscherm werd in de 17de eeuw gebouwd om het eiland te beschermen tegen de woeste baren van de Zuiderzee. In de oorlog verdwenen de meeste palen van de zeewering in de kachel.
Na de inpoldering stonden er her en der nog palen. Pas in de jaren 70 werd op initiatief van enkele medewerkers van gemeentewerken het scherm hersteld, maar die palen bleken in de jaren ‘90 alweer aan vervanging toe. Enkele jaren geleden werd een nieuw 2 miljoen euro kostend plan gemaakt voor herstel van de oude zeewering met duurzamer hout. Ook zijn oude dijkstenen geplaatst en is met de inrichting rekening gehouden met hoe het er destijds uitzag.
Startpunt De IJsvlet
Infopunt De Haringzegen
Infopunt De Oude Molensloot
4 Infopunt De Reede
5 Infopunt De Staart
6 Infopunt De Oude Vuilstort
7 Infopunt Gestrande Schepen
8 Infopunt De Landers
9 Infopunt De Singel
10 Infopunt De Slikhoogte
Binnenkort …
Punt 1
WELKOM BIJ HET RONDIE EILAND URK
WE NEMEN U MEE NAAR EEN TIJD VAN HARD WERKENDE VISSERS EN BOEREN, VAN STREIDEN TEGEN HET WATER, VAN ZEILENDE SCHEPEN EN ZONNENDE ZEEHONDEN. WANDELEND OF FIETSEND LANGS HET VERNIEUWDE PAALSCHERM VERKEN JE DE VERDWENEN GRENS TUSSEN LAND EN WATER (4,5 KILOMETER). OP TIEN PLEKKEN VERTELLEN PANELEN DE VERHALEN OVER WAT ER ROND DE EILANDGRENZEN GEBEURDE.
WAAR JE NU STAAT CIRKELDEN VROEGER MEEUWEN BOVEN DE GOLVEN VAN DE ZUIDERZEE. EEN RUIGE BINNENZEE DIE HET EILAND URK VEEL GOEDS, MAAR OOK MOEILIJKHEDEN BRACHT. IN DE 18E EEUW WERD EEN PAALSCHERM DE REDDING VAN HET EILAND URK. JE ZIETHIER HET BEGINPUNT VAN DAT SCHERM.
Wie loopt daar met een koe door het weiland. Is dat Willem van Tuus misschien, of Klaas van Hessel ? De boer heeft zijn vee de winter in de stal in het dorp gehouden. Maar nu hangt het voorjaar in de lucht en de koeien hunkeren naar het verse gras. Eindelijk vrijheid! Dit is Urk zo’n 100 jaar geleden. Je kijkt nu over wat nu de Kliftweg heet in de richting van de haven.
Op de Zuiderzee wemelde het van de schepen. Dat waren vissers, vrachtschepen en veerboten. Maar tussen de 14e en de 16e eeuw was er ook veel handelsverkeer tussen de Hanze steden in Noord- en West-Europa. En vanaf de 17e eeuw konden de eilandbewoners schepen van de Oost- en West-Indische compagnieën voorbij zien varen. Urk was voor iedereen op de binnenzee een belangrijk navigatiepunt. Kapiteins konden zich oriënteren op de kerk en de vuurbaak (later vuurtoren) om gevaarlijke zandbanken te vermijden.
VERDWIJNEND EILAND
Urk had tot het eind van de 17e eauw geen goede zeewering en de golven krabbelden voortdurend aan het eiland. Het dorp lag. hoog en droog op de Urker berg: een keileembult die door smeltend ijs is achtergelaten. Maar stormen spoelde het zeewater over het lage deel van het eiland (het Top) en nam stukken land mee de zee in. Dat gebeurde meerdere keren per jaar. Urk werd steeds kleiner,
AMSTERDAM ALS REDDER
In 1660 kocht Amsterdam het eiland Urk (en Schokland). Een belangrijke reden was de bakenfunctie van Urk door de
vuurtoren konden schepen veilig door de diepte ‘Het Val van Urk naar Amsterdam varen. De verbetering van de scheepvaartroute zorgde ervoor dat Amsterdam een handelsmetropool werd De stad investeerde daarom veel geld in een goede zeewering
‘DE IJSLOPER’ Voordat je verder loopt naar het tweede punt van het Rondje eiland Urk: zie je het kunstwerk hier rechts? De ijsloper is een verbeelding van de “bloedreizen die Urker mannen moesten maken als de Zuiderzee was dichtgevroren. In barre winters moesten ze, met gevaar voor eigen leven, met de ijsvlet naar het vasteland om (onder meer) voorraden op te halen.
Op het paneel rechts kun je daar meer over lezen, voor Urk, om het eiland veilig te stellen. Het lage deel kreeg een ruim 3 kilometer lang paalscherm, bij het hoge deel kwam een stenen glooiing. Het onderhoud van de zeewering bleek door de jaren heen bijzonder veel geld te kosten. In de 19e eeuw nam het Rijk die taak over.
EILAND AF
Meer dan een halve eeuw waren er al plannen voor het inpolderen van de Zuiderzee. In 1918 werd het pas echt besloten:
de Zuiderzee zou land worden. In 1932 was de A luitdijk tussen. Noord-Holland en Friesland klaar. Het zoute water werd zoet, Urk ligt in het IJsselmeer. Met de sluiting van de dijk naar Lemmer op 3 oktober 1939 was Urk definitief eiland af.
BRANDHOUT
De oude grens tussen land en water was nog te herkennen aan het overbodig geworden houten paalscherm. Totdat tijdens de Tweede Wereldoorlog het hout stukje bij beetje in de Urker kachels verdween. Dat achter de palen ooit vis zwom en zeehonden in het zonnetje lagen te rusten, leek vergeten. Pas in de jaren 70 kwam er weer aandacht voor het rijke eilandverleden. Urk bouwde een reconstructie van het paaischerm, compleet met paalhoofden en hier en daar een stukje dam van basaltstenen. De oude contouren van het eiland werden weer zichtbaar. Dat paalscherm is tus sen 2016 en 2021 compleet vernieuwd. Waar de schermen langs de contouren van het voormalige eiland ontbreken, hebben we de grens verbeeld met straattegels met paalkopmotief. Daarnaast verduidelijken tegels met pijlen de route.
Punt 2
RONDJE EILAND URK
IN DEZE OMGEVING KREEG JE NATTE VOETEN: DIT DEEL VAN URK STOND LANGE TIJD ONDER WATER. IN DE 18E EEUW WERD DIT HET ‘VERDRONKEN LAND’ VAN URK GENOEMD. EEN MOLEN BOOD VANAF 1842 UITKOMST. DE MOLEN POMPTE HET WATER UIT DE MOLENSLOOT EN DOOR EEN SLUISJE IN HET PAALSCHERM NAAR DE ZEE. DE FUNDERING VAN DE MOLEN IS HIER NAGEBOUWD.
Een voetbalelftal in het ‘Molenstadion: Dit was het eerste Urker voetbalveldje aaaangelegd op het weiland nabij de molen. Foto uit het jubileumboek 75 jaar SVU!
POMPMOLEN
De singel achter je is de vroegere molensloot.. De sloot werd halverwege de 19e eeuw gegraven in het moeras van Urk en kwam uit bij een water molen. Dat was toen een houten pompmolen. In 1863 en 1884 werden er meer sloten gegraven die water afvoerden naar de molensloot. Samen moesten ze ervoor zorgen dat het moeras droog gemaakt kon worden. Het afvoeren van het water naar zee lukte alleen als het eb was.
DRASSIGE BOUWGROND
in de jaren zeventig bouwde de gemeente huizen op de drassige grond die vroeger het moeras was. Die grond was nog slap en nat: eigenlijk niet geschikt om op te bouwen. De grond rond de huizen verzakte om de zoveel jaar. Tuinen en straten moesten dan opgehoogd worden om te voorkomen dat het gebied, net als vroeger, onder water kwam te staan. Voor de kinderen was dat een feest: de hele straat was een waterfestijn. Met de vernieuwing van de verzakte riolering en het afgraven van de slechte grond is verzakken nu verleden tijd.
AMERIKAANSE WATERMOLEN
Het moeras van Urk was groot: een zesde deel van Urk lag onder water. In 1904 kocht de gemeente voor 2000 gulden ‘een Amerikaansche watermolen’ voor bij de molensloot. Door de jaren heen waren er veel verschillende typen molens geweest, zoals de houten pompmolen en een vijzelmolen. De Amerikaanse molen was een ijzeren windmotor en stond op een gemetseld fundament, zoals we hier hebben nagebouwd. Het was een efficiënte molen: al bij windkracht 3 begon hij te malen.
NA DE INPOLDERING
De windmolen was na het droogvallen van de Noordoostpolder niet meer nodig en werd aan een boer op het Kampereiland verkocht. Het water liep vanaf toen van het Urker weiland via een duiker (betonnen buis) onder het dijkje door naar een sloot in de polder. Op dat weiland staan nu huizen. De duiker zit nog steeds op dezelfde plek. Hij komt uit in de singel aan de andere kant van het paalscherm. Ga maar eens kijken.
Bord 3
Punt 4
Punt 7
Punt 8
Punt 9
Punt 10
