Gemaal Wortman in Lelystad Haven

In november 1956 werd de Wortman in werking gezet. Het gemaal bestaat uit vier door dieselmotoren aangedreven pompen. Als alle pompen draaien, wordt er 2 miljoen liter water per minuut weggepompt. Het gemaal is vernoemd naar dr. ir. Wortman, die voor de Zuiderzeewerken belangrijk werk verrichtte.

Geschiedenis
In november donderdag 13 september 1956 om 18 minuten over 4 heeft Koningin Juliana dit gemaal in werking gesteld, tegelijk met de gemalen Colijn en Lovink om de oostelijke Flevopolder leeg te pompen. Dit lukte, samen met de gemalen Lovink (Harderwijk) en Colijn (Ketelhaven), binnen negen maanden. Gemaal Wortman is vernoemd naar dr. ir. H. Wortman (1859-1939), die voor de Zuiderzeewerken belangrijk werk verrichtte.
Hij maakte deel uit van de zogenaamde Begrotingscommissie (1913), was directeurgeneraal der Zuiderzeewerken (1919-1929) en later lid en voorzitter van de Zuiderzeeraad.
De installatie
In het gemaal staan vier pompen, aangedreven door dieselmotoren. Elke pomp kan 500.000 liter per minuut uit de polder pompen. Als alle pompen draaien, betekent dat dus 2 miljoen liter water per minuut.
Beveiliging
Alle gemalen maken deel uit van de hoofdwaterkering en zijn als het ware in de dijk geplaatst. Daarom zijn ze voorzien van terugslagkleppen, die moeten verhinderen dat het water dat via de perskokers wordt weggepompt naar het oppervlaktewater via diezelfde weg kan terugstromen de polder in. Net als bijna alle gemalen van Waterschap
Zuiderzeeland zijn ook in gemaal Wortman mechanisch bedienbare persschuiven aangebracht, evenals terugslagkleppen (op de plaats waar het water de persbuis verlaat om in het IJsselmeer of Markermeer terecht te komen).

Enkele bijzonderheden
In de zuid-westgevel van het gemaal is een beeldhouwwerk geplaatst van prof. Paul Grégoire uit Amsterdam. Het hoofdmotief van de voorstelling is een beeldengroep: links een vrouwenfiguur (de zee), die een kind (het jonge land) afstaat aan een sterke mannenfiguur, die het afgestane land zal bewerken en bewonen. Het geheel is geflankeerd door symbolen als vissen, zeeaster, schelp en bever.

Op de binnenwand van de gevel staat een wandschildering, ontworpen en uitgevoerd door Hans van Norden uit Amsterdam. De schildering beeldt links de zee uit en rechts het nieuwe land, waar de vlag is uitgestoken.

TecHnische gegevens
Motor
– Merk: Stork Hesselman
– Type: 7 cilinder, 4 tact dieselmotor
– Vermogen: 736 Kw (1.000 pk)
– Omwentelingen per minuut: 225
Koppeling Vulcan
Tandwielkast/overbreng verhoudingen:
van 225 omw/min naar 111 omw/min
Diameter pompwaaier 2.400 mm
Schoepen centrifugaalpomp met 5 bladen
Opbrengst 500 m3
/min
Brandstofgebruik/brandstof opslag
– 160 liter gasolie per uur per motor
– Opslag 8 ondergrondse tanks van
100.000 liter
Draaiuren
tussen 200 en 300 uur per motor per jaar

Beelhouwwerk in het gemaal
In de zuid-westgevel van het gemaal is een beeldhouwwerk geplaatst van prof. Paul Grégoire uit Amsterdam. Het hoofdmotief van de voorstelling is een beeldengroep: links een vrouwenfiguur (de zee), die een kind (het jonge land) afstaat aan een sterke mannenfiguur, die het afgestane land zal bewerken en bewonen. Het geheel is geflankeerd door symbolen als vissen, zeeaster, schelp en bever.

Wandschildering
Op de binnenwand van de gevel staat een wandschildering, ontworpen en uitgevoerd door Hans van Norden uit Amsterdam. De schildering beeldt links de zee uit en rechts het nieuwe land, waar de vlag is uitgestoken.

“Het snelverkeer raast voorbij
De voetgangers steken over
Het water stroomt onderdoor
De pomp regelt de stromen”

Televisieclown Maarten van Rossem die sacherijnig acteren als noodzakelijk en dierbaar handelsmerk en bestaansrecht koestert heeft ook een mening over dit kunstwerk:

“Mag ik vrij flauw constateren dat ik het een ongelooflijk lelijk ding vind?’’ zegt Maarten van Rossem over het oudste openbare kunstwerk in de stad, een beeldhouwwerk in de gevel van Gemaal Wortman (1956). ,,Van een zeldzame klunzigheid’’, vult zijn broer aan.”