Het Palenscherm van Urk
De oude zeewering van Urk?
Strikt genomen niet. De oude zeewering van Urk is na de inpoldering net als de zeewering van Schokland in rap tempo afgebroken. Een groot deel van het hout werd in de oorlogsjaren opgestookt door de bevolking, die te maken had met schaarste aan brandstoffen.
Het huidige palenscherm is dus een replica, gebouwd tussen 1974 en 1979.
Het palenscherm is in totaal 1.196 meter, verdeeld over twaalf stukken. Aan de ene kant begint het achter de brandweerkazerne aan De Noord en aan de andere kant bij de Maranathakerk. Het gaat om drie lange stukken, tot maximaal 242 meter en negen kortere delen, waarvan het kortste 31 meter meet.
De laatste jaren is het palenscherm stukje bij beetje opgeknapt en hersteld.
Rondje Eiland Urk
Urk kent een rijke historie als eiland. Het palenscherm is hiermee onlosmakelijk verbonden omdat de contouren van het voormalige eiland samenvallen met de ligging van de palenschermen. De afgelopen jaren zijn al diverse delen van het palenscherm vervangen. De gemeenteraad van Urk heeft hiervoor krediet vrijgemaakt. Ook leefde de wens om een ‘Rondje Eiland Urk’ te creëren.
Met dit Rondje om het oude eiland komt de beleving van het Urker cultureel erfgoed terug door fysiek en inhoudelijk aandacht te geven aan bijzondere markeringspunten. Het ‘Rondje Eiland Urk’ vertelt het verhaal van het eiland Urk aan de huidige en komende generatie.
Urk vervangt rottende palen van historische zeewering
Het jaar van het palenscherm moet 2020 op Urk worden. De komende maanden zal zo’n 750 meter van de historische zeewering worden vervangen. Een frisse herstart met beter onderhoud, kregen bezoekers te horen van de inloopbijeenkomst die de gemeente Urk deze week hield.
Het palenscherm liep ooit rondom het eiland, maar door de inpoldering staan de houten palen nu schijnbaar willekeurig in de woonwijken van Urk. Bijvoorbeeld pal voor de deur van Alex Romkes, die alweer een jaar of veertig uitkijkt op de houten palen die langzamerhand aan het wegrotten zijn. ,,In al die veertig jaar heb ik er ooit twee schilders uit Staphorst bij gezien’’, meldt hij. ,,Die dronken een kop koffie en gingen er toen weer vandoor. Slecht onderhoud.’’
Kachel
Het oorspronkelijke palenscherm werd gebouwd in de 17de eeuw. Na de inpoldering was de zeewering niet meer nodig – en in de oorlogsjaren verdwenen de laatste restjes van het oorspronkelijke palenscherm in de kachel van veel Urkers.
Medewerkers van de gemeentewerken op Urk besloten in de jaren 70 op eigen houtje het palenscherm te herstellen, na enig soebatten met de gemeenteraad werd dat plan uiteindelijk goedgekeurd. Maar die palen zijn inmiddels aan vervanging toe, zo bleek al in de jaren 90.
2 miljoen euro
Probleem was alleen het geld, maar inmiddels heeft de gemeente Urk zo’n 2 miljoen euro gereserveerd voor het totale palenscherm. ,,We hebben nu echt veel beter hout’’, weet wethouder Freek Brouwer, die op de inloopavond ook een kijkje kwam nemen. ,,Dat kan veel langere tijd meegaan.’’
De provincie Flevoland deed ook een duit in het zakje. De gemeente is nog niet klaar met de lobby voor meer geld vanuit onder andere ook het waterschap. Maar in maart wordt alvast begonnen met het herstel van het palenscherm, en nog veel meer elementen van die oude zeewering. ,,Dijkstenen, en de vegetatie van de Zuiderzee van destijds’’, meldt Brouwer. ,,Het heeft enorm veel historische waarde.’’
Kruipruimte
Van het oorspronkelijke palenscherm uit de 17de eeuw is niets meer te vinden, dacht de gemeente tot de inloopavond. Daarbij meldden zich ook meneer en mevrouw Pronk van de Pyramideweg, waar het komend voorjaar ook gewerkt gaat worden aan het scherm. ,,We zijn er in de jaren 70 komen wonen, toen heb ik in de kruipruimte allerlei draden gelegd en zag ik daar paaltjes staan’’, zegt Arie Pronk.
,,Daar gaan we gauw een keer kijken’’, luidde de enthousiaste reactie van projectleider Arthur Ernste van de gemeente Urk. ,,Het kunnen misschien wel palen van de oorspronkelijke palenschermen zijn.’’
Van Pronk mag de gemeente wel komen kijken in zijn kruipruimte. ,,Maar ik ben er al een paar jaar niet meer geweest, dus ik weet niet of ze er nog steeds staan.’’